İran seçime gidiyor! Kimler aday ne vaadler var?

Dünya googletag.cmd.push(function() { googletag.display('dfp-haber-ici'); });

Seçmenin önündeki soru, nükleer anlaşmayı yapan Cumhurbaşkanı Ruhani’ye sosyal ve ekonomik reformlar da yapması için destek verip vermemek. Seçimlerde kim yarışıyor, ne vaat ediyor? 80 milyon nüfuslu İran’ın 18 yaş üzerindeki yaklaşık 55 milyon seçmeni yarın sandık başına gidecek. Hem 290 sandalyeli Meclis’i, hem de 88 üyeli Uzmanlar Meclisi’ni seçecek. Her iki seçim de İran’ın bundan sonra izleyeceği yolun yönünü gösterecek.

Meclis seçimleri neden önemli? İran Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani ve hükümeti kendisiyle aynı siyasi görüşü paylaşmayanların ağırlıkta olduğu bir Meclis tarafından denetleniyor. Ruhani ve hükümeti, İran’ın nükleer kapasitesinin denetim altına alınmasına karşılık İran üzerindeki yaptırımların kaldırılmasını öngören nükleer anlaşmayı yaptıktan sonra, ülkede bazı sosyal ve ekonomik reformlar da gerçekleştirmek, yabancı yatırıma daha uygun bir atmosfer oluşturmak istiyor. Ağırlıklı olarak muhafazakârlardan oluşan Meclis ise, bunun için bir engel. Örneğin İran Dışişleri Bakanı Cevad Zarif, nükleer pazarlıklar yapılırken ABD Dışişleri Bakanı John Kerry ile Cenevre’de 15 dakikalık bir yürüyüşe çıktığı için ‘şehit kanlarına saygısızlıkla’ suçlandığı Meclis tarafından sorgulanmıştı. Resmi adı İslamî Şura Meclisi olan ve dört yılda bir seçilen İran Meclisi’nin dış politika ve diğer temel konularda anayasal olarak güçlü yetkileri var ama pratikte dini liderin etkisi çok fazla. Meclis sık sık hararetli tartışmaların sahnesi oluyor. Seçimler, nükleer anlaşmadan sonra Ruhani’ye halkın verdiği desteğin test edileceği bir çeşit güvenoyu niteliğinde. Ayrıca Cumhurbaşkanlığı için ikinci dönem de adaylığını koyması beklenen Ruhani de bu seçimle gücünü ölçmüş olacak.  Uzmanlar Meclisi seçimleri neden önemli? Uzmanlar Meclisi çoğunluğu din adamından oluşan ve kadınların aday olamadığı 88 kişilik bir yapı. Temel göreviyse, ülkede yargıdan orduya, medyadan spora kadar her alanda son sözü söyleme yetkisine sahip dini lidere danışmanlık yapmak. Fakat bu yapının asıl yetkisi dini lideri görevden alabilmesi ve dini lider öldüğünde yenisini seçmesi. Ülkenin şimdiki dini lider Ali Hamaney 76 yaşında ve hasta. Uzmanlar Meclisi’nin sekiz yıl görevde kalacağı düşünülürse, yeni dini lideri seçme olasılığının da yüksek olduğunu söylemek yanlış olmaz. Uzmanlar Meclisi’ne aday olanlar arasında Cumhurbaşkanı Ruhani de var. Eğer seçilirse, cumhurbaşkanlığı görevine de devam edebilecek. Uzmanlar Meclisi’ne aday diğer isimler arasında pragmatist eski Cumhurbaşkanı Haşimi Rafsancani de var. Ülkedeki muhafazakârlar da, Uzmanlar Meclisi seçimlerine önem veriyor. Onların belli başlı adayları arasında da eski Cumhurbaşkanı Mahmut Ahmedinejad’ın en önemli destekçilerinden Mesbah Yezdi bulunuyor.

Hangi görüşler yarışıyor? Seçimlere partiler katılmıyor, ama üç ana grup var. Bu gruplardan adaylar kendi aralarında listeler oluşturuyorlar ve seçmenlerden bu listelerdeki isimlere oy vermelerini istiyor. Bununla birlikte seçmenler, tercihlerini yaparken, farklı listelerden adaylara oy verebilir. Seçmenler, bulundukları seçim bölgesinin çıkartacağı kadar milletvekilini oy veriyor. Seçimlere katılan bütün gruplar, İran İslam Devrimi’nin ilkelerine bağlı olduklarını söylüyorlar. Bu grupların hiçbiri köklü sistem değişikliğinden yana değil. Ancak siyasal özgürlerin geliştirilmesi ve Batı'yla ilişkiler açısından farklı yaklaşımlara sahipler. Reformistler: Batı, özellikle ABD ile ilişkilerin normalleşmesinden yanalar. Daha fazla siyasal özgürlük istiyorlar. Basın özgürlüğüne önem veriyorlar. Bu grubun önemli isimleri arasında eski cumhurbaşkanlarından Muhammed Hatemi var. Muhafazakârlar: Batı ve ABD ile ilişkilere mesafeli bakıyorlar. Kültürel değerlerin öneminin altını çiziyorlar. Sistemle iyi entegre olmuş din adamları, Devrim Muhafızları ve geleneksel ticaret sınıfı bu grubun içinde. Pragmatistler: Batı ile ilişkilere karşı değiller ama reformistler kadar da önem vermiyorlar. Sosyal reformlardan yanalar ancak kontrollü bir serbestlik savunuyorlar. Fakat muhafazakârlardan farklı olarak, devleti ideolojik nedenlerle ve katı duruşla zora sokmamak gerektiğini düşünüyorlar. Şimdiki Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani bu gruptan. Ayrıca Meclis Başkanı Ali Laricani de eskiden muhafazakârlarla birlikte anılmakla birlikte şimdi pragmatistlerle hareket ediyor. Meclis ve Uzmanlar Meclisi seçimlerinde reformistlerle, pragmatistler bir çok seçim bölgesinde ortak liste oluşturdular. Amaçlarıysa muhafazakârların etkisini kırmak. Hatta reformistler ve pragmatisler bu seçimleri ‘ikinci adım’ olarak adlandırıyorlar çünkü onlara göre birinci adım pragmatist Hasan Ruhani’nin cumhurbaşkanı seçilmesiydi. Bu iki grubun talepleri arasında Meclis’i anayasada belirtilen gücüne kavuşturmak da var. Seçimler adil mi? Adaylar nasıl belirleniyor? Aslında seçimler adil değil. Zira, aday adaylarının uygunluğuna temyiz yolu açık olmakla birlikte Anayasayı Koruyucular Konseyi karar veriyor. Bu konseyin 12 üyesinin altısını dini lider seçiyor. Üçünü yüksek yargı, diğer üçünü de Meclis dini liderin onayı ile atıyor. 2016 Meclis seçimleri için 12 bin aday adayı başvurmuştu ancak Anayasayı Koruyucular Konseyi 6300 adaya vize verdi. Onay alan adayların 586’sı kadın. Şimdiki Meclis’te de yalnızca 9 kadın var. Adayların propaganda yapmak için çok az vakti var. Propagandalar 18 Şubat’ta başladı ve 25 Şubat’ta sona erecek. Uzmanlar Meclisi’ne seçilmek için başvuran 800’den fazla adayın yalnızca 181’i Anayasayı Koruyucular Konseyi’nin onayını aldı. Seçimler nasıl yapılıyor? İran’da 250’den fazla kayıtlı siyasal parti var ama, seçimlere adaylar kendi isimleriyle giriyorlar, yani resmi olarak partiler tarafından belirlenmiş listeler yok. Ülkede 207 seçim bölgesi var.  Bunların bir kısmı tek kişi ile temsil ediliyor. Bazıları daha fazla temsilci gönderiyor. Örneğin Tahran seçim bölgesi Meclis’e 30 temsilci gönderiyor ama temsilci sayısı bakımından Tahran’a en yakın seçim bölgesinin yalnızca 6 milletvekili var. Seçmenler de seçim bölgesinin çıkartacağı temsilci kadar tercih yapıyor. İlk turda seçilebilmek için kullanılan oyların yüzde 25’ni almak yeterli. Eğer bu orana ulaşılamamışsa, o seçim bölgesinden Meclis’e gönderilecek temsilci sayısının iki katı kadar ay, en fazla oy olan sıralamasına göre, ikinci tura katılıyor. İkinci turda basit çoğunluk almak seçilmek yeterli.