Ukrayna ilhakı kurtarma mücadelesi sürdürüyor

Dünya

Ukrayna, Rusya'nın Şubat 2022'de başlattığı geniş çaplı savaşın gölgesinde bağımsızlığının 33. yılına girdi.

Özellikle Donetsk ve Harkiv bölgelerindeki şiddetli çatışmalar sürerken Ukrayna, bir yandan ilhak edilen topraklarını kurtarma mücadelesini, diğer yandan da ağustosta Rusya'nın Kursk bölgesine başlattığı operasyonu devam ettiriyor.

Ukrayna'nın istiklal tarihi, Ukrayna Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti Parlamentosunun 24 Ağustos 1991'de ülkenin bağımsızlığını ilan eden belgeyi onaylamasıyla başladı.

Halkın yüzde 90'ı 1 Aralık 1991'de düzenlenen referandumda Ukrayna'nın Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği'nden ayrılması ve bağımsızlığı için oy kullandı.

Ukrayna Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti Parlamentosu Başkanı Leonid Kravçuk, ilk devlet başkanı olduğu ülkeyi Haziran 1994'e kadar yönetti. 1994'te iktidara Leonid Kuçma geldi ve ülkeyi 5 yıl idare etti.

Kasım 2004'te Viktor Yuşçenko ve Rus yanlısı Viktor Yanukoviç'in yarıştığı devlet başkanı seçimlerinin sonuçları, ülkede "Turuncu Devrim'in" yaşanmasına neden oldu.

Seçimleri Yanukoviç'in kazandığının duyurulması, başkent Kiev'de protestolara yol açtı. Seçimlere hile karıştığı iddiasıyla başlayan gösterilerin büyümesi üzerine Ukrayna Parlamentosu, sonuçları iptal etti.

Yuşçenko, aynı yıl aralıkta tekrarlanan seçimleri kazandı ve ülkenin üçüncü devlet başkanı oldu ancak 2010 devlet başkanı seçimini Rus yanlısı Yanukoviç kazandı. Yanukoviç'in Avrupa Birliği (AB) ile Ortaklık Anlaşması'nı imzalamayı ertelemesi üzerine Kasım 2013'te protestolar başladı.

Göstericilerle kolluk kuvvetleri arasında çıkan çatışmalarda onlarca kişinin hayatını kaybettiği olaylar, Yanukoviç'in görevden alınmasıyla sonuçlandı. Yanukoviç, Rusya'ya sığınmak zorunda kalırken iktidara Batı yanlısı siyasetçiler geldi.

Olayların devam etmesi üzerine Şubat 2014'te Karadeniz’in stratejik bölgesi Kırım Özerk Cumhuriyeti'nde ve Sivastopol'de hareketlilik başladı. Rusya yanlıları, yarımadada büyük gösteri düzenledi. Mitingin ana teması Ukrayna yönetimini tanımamaktı.

27 Şubat 2014'te Kırım Özerk Cumhuriyeti'nin parlamento ve hükümet binası armasız askeri elbiseler giyen Rus yanlısı silahlı milislerce ele geçirildi.

Kırım Parlamentosu, Rusya ve silahlı kişilerin baskısı üzerine Kırım'ın statüsüne ilişkin referandum yapılmasını kabul etti ve "Rus Birlik" Partisi Başkanı Sergey Aksenov'u Kırım hükümetinin başkanı olarak atadı. 16 Mart 2014'te silahların gölgesinde Yarımada'da yapılan sözde referandumla Kırım'ın Rusya tarafından yasa dışı ilhak süreci tamamlandı.

Avrupa yanlısı siyasetçi Petro Poroşenko, 25 Mayıs 2014 seçimleriyle Ukrayna'da yönetime geldi ve Rusya ile her türlü askeri işbirliğini yasakladı.

Ukrayna, AB ile 27 Haziran 2014'te Ukrayna-Avrupa Birliği Ortaklık Anlaşması'nın ekonomik bölümünü imzaladı. Poroşenko, Ukrayna'nın AB'ye katılmaya hazır olduğunu duyurdu.

Zelenskiy, Batı'dan yana dış politika izledi

Poroşenko, 2019 devlet başkanı seçimlerinde siyasi geçmişi olmayan, şov dünyasının bilinen ismi, aktör Volodimir Zelenskiy'e yenildi.

Devlet Başkanı Zelenskiy, Batı'dan yana dış politika izledi. Rusya, özellikle ülkenin doğusunda yaşayan ve Rusça konuşanların Kiev’in istismarına ve soykırıma maruz kaldığı gerekçesiyle 24 Şubat 2022'de Ukrayna'ya yönelik savaş başlattı.

Rus birlikleri, Ukrayna'nın bölgelerine girerek hızla ilerledi. Rus birlikleri, başkent Kiev'i kuşatma altına aldı. Savaşın ikinci ayında Kiev ve Çernigiv bölgesinden geri çekilen Rus askerleri, Karadeniz'de stratejik konuma sahip Yılan Adası’nı ele geçirdi. Haziran 2022'de Ada, Ukrayna’nın kontrolüne geçti. Ukrayna'nın kuzeyindeki Sumi ve çevresi, geçen yılın haziran ayında yeniden Kiev yönetiminin kontrolüne girdi.

Ukrayna’nın bölgeleri Donetsk, Luhansk, Zaporijya ve Herson'da Eylül 2022'de Rusya'ya katılım için sözde referandumlar yapıldı. Yasa dışı referandumlara iştirak edenlerin çoğunluğu ilhak kararına "Evet" dedi.

Devlet Başkanı Vladimir Putin'in Ukrayna'nın Donetsk, Luhansk, Herson ve Zaporijya bölgelerinin ilhakına yönelik kararnameleri imzalamasıyla Rusya, Kırım'dan sonra Ukrayna topraklarının yüzde 15'ini daha yasa dışı ilhak etmiş oldu.

Ukrayna, Ağustos 2022'de Herson'u kurtarmak amacıyla karşı saldırı başlattı. Rusya, kasımda Herson şehrindeki savunma hattını Dnipro Nehri'nin sol yakasına çekme kararı aldı. Böylece Rus askerleri, Herson şehir merkezinden çekildi.

Çatışmalar, Rus topraklarına kaydı

Ukrayna, ABD ve Batılı müttefiklerinin silah desteğiyle Haziran 2023'te bir karşı taarruz daha başlattı. Yaklaşık 5 ay süren taarruz sırasında Ukrayna ordusu, 10'dan fazla yerleşim yerini geri aldı.

Ancak belli bir süreliğine çıkmaza girmiş gibi görünen savaş, Rus ordusunun mayısta Harkiv ve Donetsk bölgelerine saldırılarını yoğunlaştırmasıyla tekrar şiddetlendi. Rusya, bu bölgelerde hızla ilerlemeye başladı. Rus askeri makamlarının, kontrolünü ele geçirdiğini duyurduğu yerleşim birimlerinin sayısı 20'yi aştı. Böylece Rusya cepheyi genişletmiş oldu.

Ukrayna'nın doğusundaki Harkiv ve Donetsk bölgelerinde şiddetli çatışmalar sürerken ülkenin diğer bölgelerine de Rusya'nın İHA ve füze saldırıları devam ediyor.

Rusya, füze ve İHA'larla Ukrayna’nın enerji tesislerini, askeri sanayi işletmelerini hedef alıyor. Ukrayna da Rusya'nın çeşitli bölgelerindeki petrol depolama ve askeri tesislerini hedefleyen İHA saldırılarını yoğunlaştırmış durumda. Rus ordusu, özellikle Harkiv, Kupyansk, Liman, Pokrovsk, Vremivsk, Siversk, Kramatorsk, Toretsk ve diğer yönlerde aktif saldırılarını sürdürürken Pokrovsk istikameti en şiddetli çatışmalara sahne oluyor.

Ukrayna ordusunun 6 Ağustos'ta Rusya'nın Kursk ve Belgorod bölgelerine girmesiyle çatışmalar, Rus topraklarına kaydı. Rusya, bu iki bölgeden halkı tahliye etti. Ukrayna ordusu, Kursk bölgesinde 1263 kilometrekarelik alanı ele geçirdiğini, 93 yerleşim birimini kontrol altına aldığını duyurdu.

Şiddetli çatışmaların gölgesinde haziranda İsviçre'nin ev sahipliğinde ilk Ukrayna Barış Zirvesi yapıldı. Ukrayna, zirvenin nükleerden gıda güvenliğine, esirlerin ve sürgün edilenlerin serbest bırakılmasından savaşın tamamen sona erdirilmesine kadar barışın sağlanması için gerçekçi plan sunabileceği görüşünde.

Rusya ise savaş için adil ve kalıcı barışa giden sürece ilişkin üst düzey diyaloğu geliştirmeyi amaçladığı belirtilen bu mekanizmayı kabul etmiyor. Zirvenin gündemini oluşturan Zelenskiy'in "Barış formülünü" ültimatom olarak nitelendiren Rusya, müzakerelerin sıfırdan başlatılması gerektiğini savunuyor.

Ukrayna, şimdiye kadar en az 23 ülkeyle güvenlik anlaşmaları imzaladı

Barış müzakerelerinin yakın gelecekte başlayıp başlamayacağı belirsizliğini korurken uzmanlar, savaşın 2025'te de süreceğini öngörüyor.

Dolayısıyla Ukrayna, güvenlik anlaşmaları imzaladığı ülkelerin savunma desteklerini güvence altına alıyor. Ukrayna, şimdiye kadar en az 23 ülkeyle tutarı en az 38 milyar dolar olan güvenlik anlaşmaları imzalamış durumda.

Savaş, ülkenin bağımsızlık tarihindeki en büyük ekonomik gerilemeye yol açtı. Ukrayna Maliye Bakanlığının verilerine göre, savaşın başlamasından neredeyse bir ay sonra ekonominin yüzde 30'u çalışmaz hale geldi. Savaş öncesi 600 milyon dolar olan aylık bütçe açığı, savaşın başlamasından sonra 5 milyar dolara çıktı.

Savaşın sosyal ve ekonomik durumunu olumsuz etkilediği Ukrayna'ya verdiği zarar en az 700 milyar dolar oldu.

Milli para birimi grivna, savaşın başından bu yana dolar karşısında yüzde 36 değer kaybetti. Rus saldırıları sebebiyle üretim tesisleri boşaltılırken birçok fabrika da saldırılarda yok edildi. Ukrayna ekonomisi, uluslararası yardımlar sayesinde ayakta tutuluyor.

Savaş nedeniyle ülkeyi 6 milyondan fazla kişi terk etti, yaklaşık 5 milyon kişilik iş gücü kaybı yaşandı.