Kıbrıs'ta Çözüm İçin Tarihi Fırsat

Kıbrıs sorununa çözüm bulunması konusunda yarım asırdır devam eden müzakerelerde Annan Planı'ndan bu yana en önemli fırsat yakalanmış durumda. Kıbrıs'ta iki kesimin liderleri tarafından Åžubat 2014'te imzalanan ortak açıklama metniyle yeniden baÅŸlayan görüÅŸmeler, "her konuda anlaÅŸma saÄŸlanmadan hiçbir konuda anlaşılmış sayılmayacak" kuralı üzerinde yürütülüyor. Müzakereler büyük ölçüde iki kesimin müzakerecileri ve komisyonlar üzerinden devam ediyor. Belli aralıklarla da liderler arasında görüÅŸmeler düzenleniyor. Bu kapsamda KKTC CumhurbaÅŸkanı Mustafa Akıncı ve Rum kesimi lideri Nikos Anastasiadis yarın ara bölgede yeniden bir araya gelecek. Adada 2004'teki Annan Planı'ndan bu yana en olumlu geliÅŸmeler kaydedilirken, her iki kesimde de soruna siyasi eÅŸitlik temelinde çözüm arayan Annan Planı'na destek vermiÅŸ liderlerin görevde olması tarihi bir fırsat olarak deÄŸerlendiriliyor. Nitekim, DışiÅŸleri Bakanı Emine Çolak, geçen hafta Türkiye'ye yaptığı ziyaret sırasında bu duruma iÅŸaret ederek Annan Planı'ndan bu yana iki liderin bu derece uyum yakaladığı güven artırıcı giriÅŸimler olmadığını dile getirmiÅŸ ve "Kesinlikle plandan bu yana daha önce görmediÄŸimiz bir fırsat doÄŸmuÅŸtur" ifadesini kullanmıştı. Toplamda 1 milyondan fazla nüfusa sahip Kıbrıs'ta birleÅŸme yolunda en somut geliÅŸme 2004'teki Annan Planı ile yaÅŸanmıştı. Türk tarafının kabul ettiÄŸi plana Rumların "hayır" demesiyle müzakereler sonuçsuz kalmış, dört yıl aradan sonra CumhurbaÅŸkanı Mehmet Ali Talat döneminde yeniden görüÅŸmelere baÅŸlanmıştı. Çözüm ihtiyacı Müzakerelerde Türk tarafı uluslararası ambargoların getirdiÄŸi siyasi, ekonomik ve sosyal izolasyona son vermeyi hedeflerken Rum tarafı kendisini meÅŸru temsilcisi olarak gördüÄŸü adanın tamamında tasarruf elde etme, bölünme sonucunda elinden çıkan mal ve toprakların iadesi veya tazmini için masaya oturuyor. KKTC'nin varlığını tanımayan uluslararası toplum, pek çok alanda adanın kuzeyine ambargo uyguluyor. Çözümle birlikte yaÅŸanacak ekonomik atılım her iki toplumun da ortak beklentisi, zira anlaÅŸmayla her iki kesim de yeni pazarlara açılma fırsatı bulacak. AnlaÅŸmayla KKTC, baÅŸta AB olmak üzere tüm dünya pazarına doÄŸrudan mal satabilecek. AB kartını oynayarak Türkiye'den limanlarını kendisine açmasını isteyen fakat olumsuz cevap alan Rum tarafı ise hemen yanı başındaki Türkiye pazarına ulaşım imkanı elde edecek. Son dönemde ada etrafından keÅŸfedilen hidrokarbon yatakları da tarafların çözüm konusundaki istek ve iradelerini artıran hususlardan biri. KeÅŸfedilen rezervlerin beklenenin altında olduÄŸu kaydedilse de en azından adanın 120 yıllık enerji ihtiyacını karşılayabilecek enerji kaynağından bahsediliyor. Güney Kıbrıs'ın tek taraflı petrol ve doÄŸalgaz arama çalışmaları sırasında ortaya çıkan sürtüÅŸmeler bu kaynakların sorunsuz bir ÅŸekilde çıkarılmasının öncelikle adada tesis edilecek barışa, eÅŸit ve adil bir paylaşıma ihtiyaç duyulduÄŸunu da ortaya koydu. Ekim sonunda Türkiye'den adaya akmaya baÅŸlayacak suyun da su sıkıntısı çekilen adada çözüm konusunda önemli bir unsur olması bekleniyor. Güneyde de çözüme destek artıyor Rum kesimi her ne kadar 2004'te iki kesimin federal bir devlet çatısı altında birleÅŸmesine "hayır" dediyse de aradan geçen zaman onların da soruna bakışını deÄŸiÅŸtirmiÅŸ görünüyor. Güneydeki Kıbrıs Üniversitesi tarafından aÄŸustos başında tamamlanan bir anket çalışması, Rumların muhtemel bir referandumda "evet" demeye daha yakın olduÄŸunu ortaya koydu. 508 kiÅŸinin katıldığı ankette "evet" diyen veya kendini "evet"e daha yakın hissedenlerin oranı yüzde 49 olurken, kesinlikle "hayır" diyeceklerini belirtenlerin oranı yüzde 13'te kaldı. Rumların tutumunda yaÅŸanan bu deÄŸiÅŸiklikte geçirdikleri ekonomik krizin ve AB'den umduklarını bulamamış olmalarının yanı sıra iki kesim arasındaki geçiÅŸlerin serbest bırakılmasıyla Türk kesimini daha yakından tanımalarının etkili olduÄŸu belirtiliyor. Rum kesiminin tüm adayı temsilen AB üyesi olacağı henüz Annan Planı'nın yeni yeni tartışılma baÅŸlandığı günlerde, Aralık 2002'deki Kopenhag Zirvesi'nde kesinleÅŸmiÅŸti ve 1 Mayıs 2004'e gün verilmiÅŸti. AB'nin üst üste yaÅŸadığı ekonomik krizler, özellikle de Rum kesimi ile yakın iliÅŸki içerisinde olan Yunanistan'ın geçirdiÄŸi ekonomik darboÄŸaz Rumların beklentilerini önemli ölçüde boÅŸa çıkardı. Bazı Rumlar da yaÅŸadığı ekonomik sıkıntıyı aÅŸmak için Kuzey'de bıraktıkları malları geri alma ya da satma çabasına girdi. Her iki kesimin demografik yapısında yaÅŸanan deÄŸiÅŸim de çözüm arayışlarını artıran bir unsur olarak dikkat çekiyor. Adada yaÅŸanan acı günlere ÅŸahitlik etmiÅŸ kesim çözüme daha ihtiyatlı yaklaşırken, genç nesiller çözümün ekonomik ve sosyal getirilerine ve yeniden uluslararası toplumun bir parçası olabilmeye bakıyor. Müzakerelerde esas konular görüÅŸülüyor Tarafların bir araya gelerek müzakere edilecek konuları tarama sürecini tamamladığı 29 Haziran'dan bu yana esas konularda müzakere yapılıyor. Müzakerelerin sıhhati açısından içerikle ilgili sınırlı ölçüde bilgi paylaşılıyor. Genellikle liderler düzeyinde yapılan açıklamalarda süreç konusunda endiÅŸeler ve olumsuzluklar giderilmeye çalışıyor. Meclise karşı sorumluluÄŸun gereÄŸi olarak Türk tarafında görüÅŸme tutanakları milletvekillerine ulaÅŸtırılırken, Rum tarafında ise siyasi parti temsilcileri ve eski liderlerin de yer aldığı Ulusal Konsey toplantıları düzenleniyor. Ortak açıklama metninde de yer aldığı ÅŸekliyle soruna siyasi eÅŸitlik temelinde, iki toplumlu, iki kesimli federal bir devletin kurulması ile çözüm aranıyor. Liderlerin açıklamalarından yönetim ve güç paylaşımı konularında temel prensiplerde uzlaÅŸma saÄŸlandığı anlaşılıyor ancak bunun uygulamada nasıl olacağıyla ilgili çalışmalar sürüyor. Yönetim ve güç paylaşımı Türk tarafı siyasi eÅŸitlik ilkesinden yola çıkarak kurulacak federal yönetimde dönüÅŸümlü baÅŸkanlık uygulanmasını istiyor ancak Rum tarafının yaptığı açıklamalardan henüz tam olarak uzlaÅŸma saÄŸlanamadığı anlaşılıyor. Rum tarafının sözcüsü Nikos Hristodulidis, temmuzda güç paylaşımı konusunda taraflar arasında görüÅŸ ayrılığı bulunduÄŸunu açıklamıştı. Rum DışiÅŸleri Bakanı Yoannis Kasulidis de Simerini gazetesine verdiÄŸi mülakatta, dönüÅŸümlü baÅŸkanlık sistemini adil bulmadığını söylemiÅŸti. Tarafların referanduma götürdükleri Annan Planı'nda nüfusu daha çok olan kesimden baÅŸlayarak 20'ÅŸer aylık üç dönem halinde baÅŸkan ve baÅŸkan yardımcılığının el deÄŸiÅŸtirmesi öngörülüyordu. Toprak ve mülkiyet Müzakerelerin en çetrefilli konularının başında toprak ve mülkiyet geliyor. Temmuzda bir araya gelen taraflar, toprak ve mülkiyetle ilgili temel konuları ele aldıklarını açıklamışlar ancak ayrıntılara daha sonraki görüÅŸmelerde geçileceÄŸini duyurmuÅŸlardı. Mülkiyet konusunun, iki bölgelilik esasına göre, kiÅŸisel haklara saygı çerçevesinde iade, takas ve tazminat yöntemi ile çözüme kavuÅŸturulması öngörülüyor. KKTC CumhurbaÅŸkanlığı Sözcüsü Barış Burcu, çözüme ulaşılması durumunda Mülkiyet Komisyonu kurulacağını, her iki tarafın eÅŸit sayıda temsilci bulunduracağı bu komisyonun mülkiyetle ilgili talepleri karara baÄŸlayacağını söyledi. Annan Planı'nda da Mülkiyet Komisyonu kurulması öngörülüyordu. Planda, komisyonun vereceÄŸi kararlara itirazın konuyla ilgili kurulacak "Emlak Mahkemeleri"ne götürüleceÄŸi, mahkemenin vereceÄŸi kararın temyize kapalı olacağı ifade ediliyordu. Garantiler Adadaki Türkler ve Rumların yanı sıra Türkiye, Yunanistan ve Ä°ngiltere'yi de ilgilendiren garantiler konusu henüz görüÅŸülmeyi bekleyen hususlar arasında yer alıyor. CumhurbaÅŸkanlığı Sözcüsü Burcu, önceki hafta yaptığı açıklamada, Akıncı ve Anastasiadis'in eylül ayı içinde BM Genel Kurulu münasebetiyle New York'ta olacağını hatırlatarak, Genel Kurul marjında garantör ülkelerle bir araya gelme ve konuyu görüÅŸme niyetinde olduklarını açıkladı. Rum kesiminde görüÅŸmenin olmayacağına dair haberler çıksa da henüz resmi bir yalanlama gelmedi. Ä°ngiliz sömürgesinin sonra ermesinin ardından adada bağımsız bir Kıbrıs devletinin kurulmasını saÄŸlayan anlaÅŸmanın altında garantör devletler olarak Türkiye, Yunanistan ve Ä°ngiltere'nin imzası bulunuyordu. Daha önceki dönemlerde de tüm tarafların bir araya geldiÄŸi beÅŸli müzakereler yapılmıştı. Annan Planı'nda, garantörlükle ilgili anlaÅŸmaların devam etmesi, birleÅŸme sonrası ortaya çıkacak yeni durumun ek protokollerle düzenlenmesini öngörüyordu. Ekonomi Müzakerelerde ele alınacak konulardan bir diÄŸeri ekonomi. BirleÅŸme sonrasında her iki tarafın da kamu borcuyla ilgili neler yapılacağı, kesimler arası ekonomik dengesizliklerin giderilmesi, enerji kaynaklarının kullanımı, federal merkez bankasının kurulması ve iÅŸleyiÅŸi, birleÅŸme sonrasında ekonomiyle ilgili atılacak diÄŸer adımlar da ekonomiyle ilgili müzakere baÅŸlıklarını oluÅŸturuyor. AB üyeliÄŸi Rum yönetimi, tüm adayı temsilen AB üyeliÄŸine kabul edildiÄŸinde topluluk müktesebatının Kuzey'de uygulanmasının çözüme varılana kadar askıya alınacağı açıklanmıştı. Dolayısıyla federal devletin kurulmasıyla adanın tamamı fiilen AB üyesi haline gelecek olması müktesebata uyum konusunda adanın kuzeyinde de adımları gerekli kılıyor. GörüÅŸmelerde AB'ye uyum konusunda atılacak adımların yanı sıra çözüm sonrasında iki kesim arasındaki siyasi ve sosyal dengenin korunması için getirilecek birtakım kısıtlamaların AB müktesebatıyla çeliÅŸmemesi için neler yapılması gerektiÄŸi de ele alınacak. Bu baÄŸlamda zaman zaman, taraflar arasında varılacak anlaÅŸmanın AB'nin birincil hukukuna dahil edilmesi yönünde görüÅŸler gündeme geliyor. Müzakerelerin ne zaman sonuçlanacağıyla ilgili henüz net bir tarih verilmiyor. Her iki taraf da yaptıkları açıklamalarda kalıcı bir çözüme vurgu yapıyor ve önceliklerinin zaman olmadığının altını çiziyor ancak mayısta adanın güneyinde yapılacak genel seçimlerin müzakereleri olumsuz etkilemesinden endiÅŸe ediliyor. Nitekim KKTC CumhurbaÅŸkanı Akıncı, görevdeki 100 gününü deÄŸerlendirdiÄŸi toplantıda bu hususa iÅŸaret etmiÅŸ ve mayıs ayına kadar ciddi ilerleme saÄŸlanamazsa sürecin uzayacağını söylemiÅŸti.