Konya'daki obrukların sayısı 20 yılda 1’den, 1 yılda 10’a çıktı

Konya Ovasında kuraklık ve bilinçsiz kullanım sebebiyle yeraltı sularının çekilmesi sonrası oluşan obruk sayısı 2 bini geçti. Bölgede oldukça geniş bir alanda pek çok obruk risk oluşturuyor. Türkiye'nin en büyük ikinci ovası olan ve tarım alanlarımızın neredeyse yüzde 20'sini kapsayan Konya Ovası'nda felaket sinyalleri çalıyor. Konya'nın Karapınar ilçesi ve çevre ilçeler ile illerde her geçen gün daha fazla sayıda obruk oluşuyor. Oluşan obrukların tehlikelerini Konya Teknik Üniversitesi Jeoloji Mühendisliği Öğretim Üyesi Prof. Dr. Yaşar Eren ve Gazi Üniversitesi Öğretim Üyesi Doç. Dr. Bülent Özmen anlattı.

'OBRUK OLUŞUMUNA YOL AÇAN SEBEPLER...'

Doç. Dr. Bülent Özmen artan obruk sayısının temel nedenini aşırı ve kontrolsüz yer altı suyu kullanımına bağladı. Özmen, fay sistemlerinin ve insana bağlı değişen ortam şartlarının obruk oluşumlarını tetikleyici etmenler olduğunu söyledi. Prof. Dr. Yaşar Eren, "Bunların yanı sıra yer altı maden galerilerinin çökmesi, sondajlarla yeraltından su ile beraber aşırı kırıntılı malzeme çekimi, yer altı suyunun aşırı çekilmesine bağlı olarak oluşan yüzey deformasyonları vb. gibi nedenler de obruk oluşumuna yol açabilir" dedi.

CAN KAYBI RÄ°SKÄ° VAR

Doç. Dr. Bülent Özmen obruk sayısının artmaya devam etmesi takdirde baÅŸta tarım alanları olmak üzere, yerleÅŸim yerlerine, tarihi yerlere, karayollarına ve alt yapılara zarar vereceÄŸini belirtti. Doç. Dr. Özmen, "YerleÅŸim yerlerine çok yakın yerlerde de oluÅŸmaya baÅŸlayan obrukların can kaybı veya yaralanmaya bile neden olma olasılığı oldukça yüksek" dedi. Prof. Dr. Eren ise yerüstü ve yer altı yapılarına, baraj ve gölet gibi mühendislik yapılarında su kaybına ve su depolanmasının engellenmesine yol açabileceÄŸini söyledi. Prof. Dr. Eren, "Bireysel obruk oluÅŸumları yersel olduÄŸu için deprem gibi geniÅŸ alanları etkileyecek bir can ve mal kaybına yol açmaz. Ancak sınırlı da olsa gelecekte can kayıplarına yol açabilir" ifadelerini kullandı.

T

20 YILDA BİR GERÇEKLEŞİRKEN ŞİMDİ İSE...

Obrukların son yıllarda bu denli artmasına ne sebep oldu? Prof. Dr. Eren, "Yeraltı suyu seviyesinin küresel ısınmaya ve aşırı tarımsal su kullanımına bağlı olarak aşırı alçalması sonucu oluşan çökmeler obruk sayısının artmasında ve obruk oluşumlarının hızlanmasında etkili oldu" dedi. Doç. Dr. Özmen ise bunun sebebini, az yağış nedeniyle yeraltı sularının yeterince beslenememesi ve aşırı yeraltı su tüketiminin olması nedeni ile yer altı su seviyesinin hızla düşmesine bağladı.

Prof. Dr. YaÅŸar Eren, geçmiÅŸte 20 yılda bir obruk oluÅŸurken günümüzde bir yılda 10 obruk oluÅŸtuÄŸunu söyledi. Günümüzde farklı yollarla obruk oluÅŸtuÄŸunu söyleyen Prof. Dr. Eren, "Bu da günümüzde farklı yollarla olmakta. Bu nedenlerden biri boÅŸluklarda su seviyesinin düşmesi üstteki örtünün desteÄŸini azaltmış ve daha önce var olan boÅŸlukların çökmesini saÄŸladı. Yüzey yarıkları ve faylanmaları sonucu yüzey sularının etkisiyle yeni çökmeler ve obruklar da geliÅŸti. Bunun yanında aşırı sulama nedeniyle üstteki örtünün gevÅŸemesi, sondajlarla fazla kırıntılı malzeme çekimi de yer yer obruk oluÅŸumlarına neden oldu" diye konuÅŸtu.

ENDÄ°ÅžE VERÄ°CÄ°

Obrukların doÄŸal afet oluÅŸturabilecek yapılar kabul edildiÄŸini belirten Prof. Dr. Eren, mal ve can kaybına yol açan obrukların olduÄŸunu da ekledi. Prof. Dr. Eren, son yıllarda yeraltı suyunun aşırı düşmesine baÄŸlı olarak obruk oluÅŸumlarının özellikle tarım alanlarında yoÄŸunlaÅŸmasının endiÅŸe verici olduÄŸunu söyledi.

'İNANDIK KÖYÜ TAŞINMAK ZORUNDA KALDI'

Doç. Dr. Bülent Özmen de bu konuda Prof. Dr. Eren ile aynı fikirde. Özmen, obrukların han gibi tarihi yerleri, yerleÅŸim yerlerini, karayollarını, alt yapıları, tarımsal alanları, enerji tesislerini tehdit etmeye, onlara zarar vermeye baÅŸladığını belirterek, "Hatta Çankırı Ä°nandık köyü gibi obruk nedeniyle taşınmak zorunda kalınan köyler bile var. Bütün bunları göz önüne aldığımızda obruk mutlaka afet olarak deÄŸerlendirilmeli" diye konuÅŸtu. Doç. Dr. Özmen, obrukların afet yönetimi bilimi bakış açısı ile deÄŸerlendirilmesi gerektiÄŸini ve afet yönetiminin zarar azaltma, hazırlık, müdahale ve iyileÅŸtirme aÅŸamalarında yapılması gereken çalışmalar obruk içinde belirlenerek gerekli önlemler alınmasının önemli olduÄŸunun altını çizdi.

Ä°KLÄ°M KRÄ°ZÄ° DE ETKÄ°LÄ°

İklim krizi obruk oluşumunu etkiliyor mu? Prof. Dr. Eren bu soruya, "Obruklar temel olarak yörenin kayaç bileşimi, kırıklı yapısı ve yeraltı suları gibi özelliklerine bağlıdır. Ancak artan küresel ısınmaya bağlı olarak yağışların azalması obruk oluşumlarını dolaylı olarak etkilemiştir" cevabını verirken, Doç. Dr. Özmen ise, "Obrukların sayısının artışında insan faktörü ve yeraltı suyunun aşırı çekilmesinin/tüketilmesinin yanı sıra iklim değişikliği ve iklim değişikliğine bağlı olarak gelişen kuraklıkta obrukların oluşumunu artıran önemli etmenler arasında sayılabilir" dedi.

YER ÜSTÜNÜ TEHDİT EDİYOR

Doç. Dr. Özmen, obrukların oluşumunun yeraltı kaynaklarından ziyade yer üstünü tehdit ettiğini vurguladı. "Tarımsal alanda meydana gelmesi ile obruğun oluştuğu yerde tarım yapılamaz hale geliyor" diyen Doç. Dr. Özmen, yolun veya altyapının geçtiği yerde meydana gelirse onlara büyük zarar verdiğini belirtti. Özmen, "Hatta yapıların, evlerin bulunduğu yerde meydana gelmesi halinde onlara da büyük zarar verme olasılığı yüksek. Rüzgar ve güneş enerjisi gibi enerji yatırım alanlarında da obruklar meydana gelerek buralara zarar verebiliyor" diye konuştu.

TEHDÄ°T OLUÅžTURABÄ°LÄ°R

Prof. Dr. Eren ise obruk oluÅŸumlarının yoÄŸun olduÄŸu alanlarda iÅŸletilen bir yer altı kaynağı olmadığı için ÅŸu anda yer altı kaynakları için bir tehdidin söz konusu olmadığı görüşünde. "Ancak ileride potansiyel açıdan kullanılabilecek yer altı kaynakları için tehdit oluÅŸturabilir" diyen Eren, obrukların yeraltına açılan birer yol olarak düşünüldüğünde özellikle çevresel atıkların, tarımsal ilaç atıkları vb. gibi kirletici unsurlarla doldurulması halinde yeraltı sularında ciddi kirlenmelere yol açabileceÄŸini söyledi.

AŞIRI KONTROLSÜZ YER ALTI SUYU KULLANIMI ÖNLENMELİ

Konya'ya mahsus olmaktan çıkan ve Sivas, Eskişehir, Siirt, Diyarbakır, Çankırı, Antalya, Mersin, Kastamonu vb. illerde ve yerleşim alanından nispeten uzak bölgelerde bulunan obruklar için hangi önlemler alınabilir? Doç. Dr. Bülent Özmen, obrukların yoğun olarak gözlendiği yerlerde toplumun bilinç ve farkındalık düzeyinin artması için eğitimler verilmesi gerektiğini söyledi. Aşırı kontrolsüz ve yeraltı suyu kullanımı önleyerek obrukların oluşum hızının yavaşlatabileceğini söyleyen Özmen, "Bölgede jeolojik ve jeofizik etütlerle yeraltındaki boşluklar tespit edilerek, obruk tehlike haritaları hazırlanmalıdır" dedi.

ENGELLEMEK OLDUKÇA GÜÇ

Obrukların oluÅŸumunu engellemenin oldukça güç olduÄŸunu söyleyen Prof. Dr. YaÅŸar Eren, "Obruk oluÅŸumlarının gözlendiÄŸi yerleÅŸim alanlarındaki okul, hastane vb. gibi yapıların dip kesimlerinde tehlike oluÅŸturacak karstik boÅŸlukların olup olmadığı uygun yöntemlerle tespit edilmeli, gerekli etütleri yapılmayan karayolu, demiryolu vb gibi çizgisel yapılar ile önemli sanayi ve üretim tesisleri ayrıntılı jeolojik ve jeofizik çalışmaları ile hızlıca gözden geçirilmelidir" dedi.