Konya’ya gelen ilk Suriyeliler: MARUNİLER

Lübnan’daki Dürzi ve Maruni çatışması sonrasında 1860’ta Konya’da oluÅŸan 81 üyelik Maruni Cemaati’nin önde gelen isimlerinden Yusuf Åžar’ın konağını hizmet binası olarak kullanan Konya Belediyesi’nin 1928 yılında Yusuf Åžar’ın varisi Fuat Åžar’a aylık 912 lira kira ödediÄŸi ortaya çıktı. Vakıflar Bölge MüdürlüÄŸü arÅŸivinden bir sahafa düÅŸen ve Yusuf Åžar’ın Konya’daki mülklerinin idaresi için vekilharç tayin ettiÄŸi bir Süryani’nin el yazısıyla tuttuÄŸu muhasebe kayıt belgesine göre, Yusuf Åžar’ın konağının aylık kirası 917 lirayken, Nafia Dairesi’nin kiraladığı Yusuf Åžar’ın otelinin aylık kirası 100, MüfettiÅŸlik Dairesi’nin kirası ise 604 liraydı.

Yirminci yüzyılın baÅŸlarında, Osmanlı’nın son dönemlerinde, Cumhuriyet’in ilk yıllarında viran bir ÅŸehir görünümündeki Konya aradan geçen 100 yıllık süre içinde önemli bir atılım gerçekleÅŸtirdi. Yüzyılın baÅŸlarında Konya’daki resmi daire ile kurum ve kuruluÅŸlar gayrımüslim unsurların kiracısıyken, ÅŸimdi kendilerine ait binalarda hizmet üretiyorlar.

KONYA’NIN MARUNÄ° EV SAHÄ°PLERÄ°!

1860 yılında Lübnan’da yaÅŸanan büyük Dürzi ve Maruni çatışması neticesinde bir kısmı Osmanlı devletinin baÅŸka bölgelerine göç etmek zorunda kalan Maruniler’in bazıları da Konya’ya yerleÅŸmiÅŸti. Kesin olmamakla birlikte Konya’da 20. yüzyılın baÅŸlarında etkin bir Maruni cemaatinin yer aldığı, dinsel inanç bakımından Katolik kilisesinin DoÄŸu ayin usulüne baÄŸlı Hıristiyanlardan oluÅŸan Maruniler’in Konya Ä°ç Suru içinde 1901 yılında inÅŸa edilen Fransız Katolik Kilisesi civarında kendi mimarilerini taşıyan binalar yaptırarak ikamet ettikleri söylenebilir. Bugün Mimarlar Odası binası, Atatürk Müzesi, eski Kız Ortaokulu, Kafe vb. ÅŸekillerde kullanılan ve Mimar Muzaffer Caddesi’nden Rektörlük binasına kadarki hilal ÅŸeklindeki hatta serpiÅŸtirilmiÅŸ bu evlerden bazıları ayakta durmaktadır.

Konya’da Cumhuriyet’in ilk yıllarına kadar yaÅŸayan buÄŸday taciri ve bankacı Yusuf Åžar ile AraboÄŸlu Kosti, Maruni Cemaati’nin en çok tanınan isimleridir. Haklarında ayrıntılı bilgi edinmemizin mümkün olmadığı bu kiÅŸilerle ilgili kayıtlarda kısıtlı bilgiler bulunmaktadır.

Bu kaynaklardan edindiÄŸimiz bilgilere göre, Kız Orta Okulu binası Konya'nın eski gayrımüslimlerinden tüccar Yusuf Åžar tarafından inÅŸa edilmiÅŸtir. Bu ÅŸahıs aynı yıl belediye sarayı yerindeki eski belediye binasını da yaptırmıştır. 1910 yılında Yusuf Åžar 1. Cihan Harbi zamanında ve ondan daha evvelki senelerde buÄŸday piyasasını elde tutuyordu.

“Konya Ä°lyas Çaha-Yusuf Åžar Bankası” adı altında bir banka dakurmuÅŸlardır. Ortaklardan biri de Fransız olup Konya’da ikamet eden Abraham Haralamidis’tir. Bu banka I. Dünya Savaşı’nın baÅŸlamasına kadar devam etmiÅŸ ve Konya’nın en önemli mali kuruluÅŸlarından birisi olmuÅŸtur. I. Dünya savaşı ile birlikte Konya halkına bu bankanın yetkilileri, kötü muamelede bulundular. Yaptıkları bir muamele için müÅŸteriden biri banka adına, biri de Ä°lyas Çaha adına iki senet alıp, her iki senede yüksek faiz oranı uyguladılar. Senetler ödendiÄŸi halde ikinci senet devreye giriyor vatandaÅŸ “ödemedi” muamelesi görüyordu. Bu konuda vilayete ve Ä°çiÅŸleri Bakanlığı'na çeÅŸitli ÅŸikâyetler oldu, hatta Yusuf Åžar hakkında dava açıldı. Yusuf Åžar önce Ä°zmir’e ve ardından da Fransa’ya kaçtı.

Gayrimenkullerinden elinde kalan bir kısmını da Konya'ya gönderdiÄŸi Süryani Mezhebi'ne mensup bir zat tarafından 1935 yılına kadar idare ettirdi. Bu binalar Emlaki Emriye'ye geçti ve oradan da Belediyeye ve hazineye intikal etti.

Kız Orta Okulu Binası, KurtuluÅŸ Savaşı’ndan sonra mübadeleye tabi tutulmadan önce ev olarak kullanıldı. 1919 yılında bir süre Kor Komutanlığı karargâhı oldu. KurtuluÅŸ Savaşı yılları içerisinde Askeri Hastane oldu. Cepheden gelen yaralılar buraya yatırılır ve iyi olanlar buradan taburcu edilir. Ölenlerin cenazesi buradan kaldırılırdı. Binanın güneydoÄŸu yönündeki transformotor dairesinin bulunduÄŸu yer oldukça çukur boÅŸ bir arsa olup, hastanenin çöplük harmanı idi. Gelip geçerken kanlı pamuk ve sargı bezleri görmek mümkündü. Bina KurtuluÅŸ Savaşı sonu Ä°kinci Ordu MüfettiÅŸliÄŸi binasını teÅŸkil etti. Binanın üst güneybatı tarafı ordu müfettiÅŸlerinin lojmanı olarak kullanılırdı. Bina 1942 senesinden itibaren seferi durumda teÅŸekkül eden Konya Askeri Komutanlığı binası oldu. Askeri mıntıka komutanlıkları 1947 baharında laÄŸvedilince bina kısa bir süre askerlik dairesi olarak kullanıldı. Daha sonra Kız Orta Okulu emrine verildi.

Bu konağın batısında bulunan ev Konyalılar tarafından satın alınarak Atatürk’e hediue edildi ve Atatürk’ün ölümü sonrasında da Atatürk Müzesi’ne çevrildi. Yine Kız Ortaokulu2nun karşısındaki Maruni evi halen Konya Mimarlar Odası binası olarak kullanılmaktadır. Konya’daki Fransız Katolik Kilisesi’ni de 1900 yılında AraboÄŸli Kosti inÅŸa ettirerek faaliyete geçirmiÅŸtir.

Yusuf Åžar’ın Konağı olarak bilinen ve ÅŸimdi yerinde Türkiye Ä°ÅŸ Bankası Konya Åžubesi’nin bulunduÄŸu bina ise 1957 yılına kadar belediye binası olarak kullanıldı. KurtuluÅŸ Savaşı yıllarında aynı bina Vali Konağı olarak da kullanılmış, hatta Konya hadisesi sırasında Vali Haydar Bey burada oturmuÅŸ, sonraları bu bina merkez komutanı RüÅŸtü PaÅŸa’yı konuk etmiÅŸtir. Yusuf Åžar’ın oÄŸulları Fuad ve Behçet Åžar beylerin Selçuklu güvercinlerine ilgi duydukları ve çok güzel kuÅŸlara sahip olduÄŸu anlatılır.

BELEDÄ°YE FUAD ÅžAR’A BÄ°NA KARÅžILIÄžINDA 917 LÄ°RA ÖDÜYORDU

Yusuf Åžar’ın kendine vekilharç seçerek mülklerini idare ettirdiÄŸi Süryani Mezhebi'ne mensup bir kiÅŸi tarafından 1928 ve 1929 tarihlerinde kaydedilmiÅŸ vesikalardan edindiÄŸimiz bilgilere göre, 1928 yılında bu emlak Yusuf Åžar’ın varisleri Fuad ve Behçet Åžar’ın mülküne geçmiÅŸtir. Sözgelimi Kasım 1928 tarihinde Konya Belediyesi, kullandığı bina karşılığında Fuad Åžar’a 917 lira öderken Nafia Dairesi (Bayındırlık ve Ä°skan Ä°l MüdürlüÄŸü) de, hizmet binası olarak kullandığı otel karşılığında yine Fuad Åžar’a 100 lira kira bedeli ödüyordu.

Yusuf Åžar’ın emlakına ait bu muhasebe kaydından dönemin Konya’sında yaÅŸayan eÅŸraftan bazı isimleri de tespit etmek mümkün. Bu isimler arasında Eczacı Cevdet Bey, Dr. Rıfkı Bey, Ziraat Müdürü Hamdi Bey, Mühendis Nurettin Bey, Berber Ä°rfan ve Selim beyler ilk göze çarpan isimler. Aynı zamanda ambarları da bulunan Yusuf Åžar’ın en önemli kiracılarından biri de Çekirdekçizade Ali Efendi’dir. Ali Efendi Yusuf Åžar’ın varisi Behçet Åžar’dan 4 ambar kiralamış görünmektedir. Bu ambarların ÇingenoÄŸlu fırını yakınlarında bulunduÄŸu da kayıtlıdır.

KOSTÄ°’NÄ°N KONAÄžI

AraboÄŸlu Kosti’nin konağını 19. yüzyıl sonlarında inÅŸa ettiÄŸi düÅŸünülmektedir. Lübnanlı Maruniler’in 1860’larda Dürzi ve Maruni çatışmasından kaçarak Fransızların himayesinde Konya’ya geldiÄŸi düÅŸünülebilir. Kesin olmamakla birlikte Konya’ya yerleÅŸen Maruni cemaatinin Lübnan’da Dürziler’le girdikleri çatışmalardan kaçarak gelmeleri muhtemeldir. AraboÄŸlu Kosti’nin kendi adıyla anılan konağı Fransız’lara duyduÄŸu minnet sonucu inÅŸa ettiÄŸi ve bu binaya “Ögüsten Dolasu Mepsiyens” olarak adlandırarak 1892 yılında Fransız Katolik bir misyon biçtiÄŸi görülür. Konak bir süre Fransız Okulu olarak hizmet verir. Uzun bir süre okul olarak hizmet veren bina sonradan Fransız Hastanesi olarak da çalışır. Hastanede kalan hastalardan derlenen bilgilere göre Kosti’nin konağının hastane misyonu 1920-22’lere kadar sürer. Konağın bodrum katı morg olarak kullanılmıştır bu süre içinde. 1970’lere kadar ev olarak kullanılan bina sonradan Anavatan Partisi il binası haline gelir. Åžimdilerde ise kafe olarak iÅŸletilmektedir.

MARUNÄ°LER KÄ°MLERDÄ°?

Maruniler Lübnan ve Suriye'de yaÅŸayan, Katolik kilisesinin DoÄŸu ayin usulüne baÄŸlı Hıristiyanlardan bir gruptur. Roma papazlarından Jan Maron veya Suriyeli KeÅŸiÅŸ Aziz Marun'a nisbetle Maruniler diye anılan bu topluluÄŸun tarihi M.S 4. yüzyılın sonlarıyla 5. yüzyılın baÅŸlarına kadar gitmektedir. BeÅŸinci yüzyılda Suriye'nin Orontes kıyısındaki Apamedia bölgesinde Aziz Marun'un kurduÄŸu kiliseye baÄŸlı olan Maruniler diÄŸer Hıristiyanlarla bir arada yaşıyorlardı.

Monofizitlerin bölünmesi üzerine diÄŸer Katoliklerden ayrılarak milliyet esasına göre kendi aralarında gruplaÅŸtılar. Aziz Marun'un ayin usulünü yaydılar. Sonradan Asi Nehri kıyılarında manastırlara yerleÅŸtiler. Bu manastırların sayıları gittikçe arttı. Apamedia'da bulunan Aziz Marun Manastırı bunların en önemlisi kabul edildi. Aziz Marun Manastırının baÅŸrahibi bütün Suriye'de nüfuz sahibi oldu. Bu manastırdaki keÅŸiÅŸler Kadıköy (Khalkendon) Konsilince belirlenen prensiplere baÄŸlılıkları sebebiyle sayıca çok olan Yakubilerin ağır saldırılarına uÄŸradılar. Kadıköy Konsilince belirlenen prensiplere baÄŸlı kalan, fakat Bizans usullerini benimsemeyi reddeden Hıristiyanlar Aziz Marun Manastırı baÅŸrahibini ruhani reisleri olarak görmeye baÅŸladılar. Sekizinci yüzyılın ilk yarısında bağımsız bir patriklik kurdular. Müslüman Araplar Suriye'yi fethedince, zengin Suriye ovalarından ayrılarak Lübnan taraflarına yerleÅŸtiler. Haçlı seferleri sırasında, Haçlıları sevinçle karşıladılar. Bu sırada Lübnan DaÄŸlarında, Kıbrıs'ta ve Antakya bölgelerinde toplandılar.

Patrikleri Roma kilisesiyle yeniden iliÅŸki kurdu. Marunilerin Haçlılarla temasları sonunda ayinleri büyük ölçüde Latin etkisinde kaldı. Marunilerin bir kısmı geri çekilen Frankların peÅŸinden giderek Kıbrıs'a ve Rodos'a yerleÅŸtiler. Roma Kilisesiyle birleÅŸtiklerini ilan ettiler. Fakat Roma Kilisesi onların patriklik ünvanını kabul etmedi. Arzu edilen bu birleÅŸme 16. yüzyılda Cizvit John Eliano tarafından saÄŸlanabildi. Papa Onüçüncü Gregorius 1584'te Roma'da Maruni Ä°lahiyat okulunu kurdu. Bu okul 20. yüzyıla kadar Cizvit idaresi altında geliÅŸerek bilim adamları ve dini liderler için bir eÄŸitim merkezi oldu. Bu okul Milletlerarası Gazir Papaz okulu kuruluncaya kadar (1845) Maruni rahiplerini yetiÅŸtirdi. 1875'te Beyrut Saint-Joseph Üniversitesi haline dönüÅŸtü.

Abbasilerden sonra Memluk ve Osmanlı hakimiyetinde yaÅŸamış olan Maruniler dinlerini ve geleneklerini korudular. Önce komÅŸuları olan ve heretik (sapık) saydıkları Hıristiyan gruplarla, sonra da Müslümanlarla çatışmalara girdiler. Sünni Müslümanlara karşı Dürzilerle iÅŸbirliÄŸi yaptılar. Dürzilerle birleÅŸerek Osmanlı Devletine karşı ayaklandılar. Daha sonra Dürzilerle Maruniler arasında da çatışmalar oldu. Bu çatışmalar 1860'ta büyük bir Maruni kıyımıyla neticelendi. Bundan sonra Maruniler yerli olmayan bir idarecinin önderliÄŸinde Osmanlı Devleti içinde kısmi özerklik kazandılar. 1920'de yaÅŸadıkları toprakların Osmanlı hakimiyetinden çıkması üzerine, Fransızların koruması altında kendilerini idare ettiler. 1943'te bağımsız Lübnan Devleti kurulunca ülkedeki iki önemli dini cemaatten birini teÅŸkil ettiler. Günümüzde, Hıristiyan, Sünni Müslüman ve Dürzi partilerinden meydana gelen koalisyonla idare dilen Lübnan'da CumhurbaÅŸkanı Marunilerden seçilir.

KUTU

ESKÄ° KIZ ORTAOKULU

Yusuf Åžar tarafından yaptırılan bina 1910-14 yılları arasında Fransız konsolosluÄŸu, 1914-23 yıllarında ise Askeri Hastahane, 1924-41 yılları arasında Ordu MüfettiÅŸliÄŸi, 1941-47 yılları arasında Kolordu Komutanlığı, 1947’den sonra Kız Lisesi, daha sonra da Kız Orta Okulu olarak kullanılmıştır. Son dönemlerde restorasyon gören bina “Kız OlgunlaÅŸma Enstitüsü” olarak faaliyet göstermektedir.

KUTU

KONYA’DAKÄ° BÄ°LÄ°NEN MARUNÄ°LER

1314 Konya Vilayet Salnamesine göre Konya’daki nüfusları 81’dir. Konya Tapu Sicil kayıtlarında “Katolik Rumlar” diye kayıtlara geç- mektedir. Konyalılar bunlara Arap ülkelerinden geldikleri için “Araplar” veya “ArapoÄŸlu” diye hitap etmekteydiler. Marunîler, Konya’da Mimar Muzaffer Caddesi ve Ä°stasyon Caddesi’nin saÄŸlı sollu kenarlarında otururlardı. Bilinen Marunîlerden en önemlileri: Avukat ArapoÄŸlu Kosti, Avukat YaÄŸmur Ünkianos Efendi, Tüccarlardan Yusuf Åžar ve sarraf ve bankerlerden Ä°lyas Çaha’dır.

KUTU

YUSUF ÅžAR’IN EMLAKININ KÄ°RA BEDELLERÄ°

Yusuf Åžar’ın Konya’daki emlakı, varisleri ve Kanunuevvel 1928’deki kira bedelleri:

Kiracı Emlakın Cinsi Varisin İsmi Kiranın ayı Kira Bedeli (Lira) Toplam Bedel

Eczacı Cevdet Bey Mağaza Fuad Şar 1 aylık 55 55

Ahmed Münir Bey MaÄŸaza Fuad Åžar 1 aylık 25 25

Dr. Rıfkı Bey Mağaza Fuad Şar 1 aylık 30 30

Berber İrfan Efendi Mağaza Fuad Şar 1 aylık 30 30

Ziraat Müdürü Hamdi Bey Hane Fuad Åžar 1 aylık 28 28

Nizamettin Bey Hane Behçet Åžar 6 aylık 15 90

Mühendis Nuretdin Hane Behçet Åžar 1 aylık 6 6

Berber Selim Efendi Hane Behçet Åžar 1 aylık 20 20

Nafia Dairesi Otel Behçet Åžar 1 aylık 100 100

Belediye Dairesi Hane Fuad Şar 1 aylık - 917

MüfettiÅŸlik Dairesi - F. ve B. Åžar - - 604

Çekirdekçizade Ali Efendi Ambar No: 2 Behçet Åžar 6 aylık 9 54

Çekirdekçizade Ali Efendi Ambar No: 6 Behçet Åžar 6 aylık 6 48

Alat Ziraiye Ambar No: 12 Behçet Åžar Hiçbir tediyatta bulunmamıştır

Çekirdekçizade Ali Efendi Ambar No: 5 Behçet Åžar Hiçbir tediyatta bulunmamıştır

Çekirdekçizade Ali Efendi Ambar No: 13 Behçet Åžar Hiçbir tediyatta bulunmamıştır

Mühimmat Zahire Dairesi - Behçet Åžar 4 aylık 11 44