“Bölgesel iş birliği edebiyat ile sağlanabilir”

İl Halk Kütüphanesi Salonunda yapılan programın açılış konuşmasında Aydınlar Ocağı Başkanı Dr. Mustafa Güçlü Türk dünyasının ortak alfabe kullanmasının gerekliliğine işaret ederek, “Yirmi dokuz harfli mevcut alfabemizde biz dilimizde olan bazı kelimeleri telaffuz edip yazamıyoruz. Otuz yıl süren görüşmeler neticesinde otuz dört harfli ortak alfabeye geçiş yapılması kararı alınması, Türk dünyasında dil birliğinin sağlanması adın çok önemli bir gelişme oldu” dedi.

Daha sonra kürsüye gelen Prof. Dr. Ali Temizel Esedullah Merdani’nin hayatı ve eserlerini anlatırken İran coğrafyasında yaşayan Türkler hakkında da bilgi ve gözlemlerini paylaştı. Türkiye’den sonra en çok Türk’ün İran da yaşadığını vurgulayan Temizel, Farsçadan sonra en çok konuşulan dilin de Türkçe olduğunu kaydetti.

İran’daki Azerbaycan ve Türkmen Sahra Türklerinden sonra Kaşkay Türklerinin en büyük grup olduğunun altını çizen Temizel, “Kaşkay Türk Dilbilimcisi Esedullah Merdani Rahimi 1952 yılında Siraz’da Fars eyaletinin Kaşkay Türk aşiretlerine bağlı Rahimi elinin Çadurnişin obasında doğdu. Güney İran’da Kaşkay Türk köylerinde öğretmenlik yaparken eserleriyle; Kaşkay Türklerinin kültür, sanat ve edebiyatına önemli katılar verdi” dedi.

Merdani’nin Kaşkayi Sözlügü Kaşkayi Sözlüğü, Atalar Sözü, Ferheng-i Namhay-ı Asil-i İrani, İran Asil İsimler Sözlüğü (Kaşkay Kolu), Türkçe Etimoloji Sözlüğü gibi değerli eserler yazdığını anlatan Temizel, “Bilhassa Türkçe Etimoloji Sözlüğünü otuz beş yıl emek vererek tamamlamış ve Türk dünyasına armağan etmiştir. İranlı Kaşkay Türkü olan ünlü dil bilimci, folklorcu ve araştırmacı-yazar Esedullah Rahimi Merdani 22 Ekim 2022 günü 70 yaşındayken vefat etti. Vefatının ikinci yılında rahmetle anıyoruz” diye konuştu.

Merdani’nin eserleri hakkında bilgiler de veren Temizel, “Kaşkay Türkçesinin İran’da öğretiminde dilbilgisi Kaşkay Türk edebiyatı, folkloru konusunda bu eserler önemlidir. Kaşkay Türkçesi ve Edebiyatı eserinin başında sözlüğü niçin ve nasıl hazırladığını anlatırken, (Eğer insanlar, milletler veya kavimler kendi şahsi kimliklerinden, millî ve yerel hüviyetlerinden, geçmiş sosyal özelliklerinden haberdar olurlarsa ve dolayısıyla yeni dünyanın değişimlerini anlarlarsa, kendi atalarının ve ecdadının dil, edebiyat, gelenek ve kültürlerini koruma hususunda çaba gösterirler. Dünya köyü, var olan bütün dünyanın insanlarını ancak bu şekilde tek tip, tek şekil ve tek dil yapamaz. Avrupalı sömürgeciler, eski ve derin kökleri olan medeniyetlerin ve milletlerin kültürlerini yok etmek veya zayıflatmak için kendi dil ve edebiyatlarını tüfek ve barutun beraberinde bu eski ve köklü milletlere kabul ettirdiler.  Böylece dünya edebiyatında özellikle Asya ve Afrika’da eski ve yerel dillerin varlığına ağır darbeler vuracak krizler ortaya çıkardılar) demektedir” diyerek sözlerini sürdürdü.

İran’daki Kaşkay Türklerinin sanat ve kültürel hayatlarına dair bilgiler de veren Temizel, konuşmasını fotoğraf sunumuyla destekledi. İran’ın etnik yapısından da bahseden Temizel, “Ülkede Fars, Türk, Kürt, Arap, Ermeni, Belüç ve Afganlar yaşıyor. Nüfusun yaklaşık yüzde ellisini oluşturan Farslılar  en büyük kitle ve resmi dil de Farsçadır. Nüfusun yaklaşık yüzde 35'i de Türkçe konuşur. Fars asıllı olmayan etnik gruplar ülkenin merkezine uzak yerlerde, daha çok sınır bölgelerinde yaşar” dedi.

İran Türklerinin demografi dağılımından da bahseden Temizel, “Azerbaycan Türkleri, Horasan Türkleri, Türkmenler (Türkmen Sahra), Kaşkay Türkleri, Hamse Türkleri, Huzistan Türkleri, Kirman Türkleri, Isfahan (Orta İran) Türkleri (Bayat Türklerindendir), Horsani ve Boçağçiler, Sungur Türkleri, Karaçorlular/ Karaçorlu Türkleri, Kazak Türkleri, Halaçlar /Halaç Türkleri, Bayatlar, Kaçar Türkleri, Şahseven Türkleri, Şahayağı Türkleri İran’da yaşayan Türk gruplarıdır. Günümüzde yaklaşık 2,5 milyon nüfusa sahip olan Kaşkay Türkleri Azerbaycan ve Türkmen Türklerinden sonra İran'daki en kalabalık Türk grubudur. Bölgesel işbirliği edebiyat ve kültür üzerinden daha kolay sağlanabilir” diyerek sözlerini tamamladı.

Programdan sonra Aydınlar Ocağı Başkanı Dr. Mustafa Güçlü günün ansına Prof. Dr. Al Temizel’e kitap takdim etti.