IKBY'nin tartışmalı referandumu

Irak Kürt Bölgesel Yönetimi'nin (IKBY) Mesut Barzani öncülüÄŸünde aldığı tek taraflı referandum kararına Ä°srail dışında destek veren ülke bulunmuyor.

ABD, BirleÅŸmiÅŸ Milletler, Ä°ngiltere ve komÅŸu ülkelerin referandumu iptal çaÄŸrılarını reddeden Erbil yönetimi, 25 Eylül'de bölgede yeni tartışmalar ve çatışmalara çanak tutacak referanduma gitmekte ısrar ediyor.

Terör örgütü DEAÅž sonrası Irak'ta yeni bir gerilimin yaÅŸanmasına yol açabileceÄŸinden endiÅŸe edilen referandumu 6 soruda ele aldık.

Referandum nereleri kapsıyor?

Barzani, 7 Haziran'da siyasi parti temsilcileriyle gerçekleÅŸtirdiÄŸi toplantı sonrasında, 25 Eylül'de IKBY ve statüsü tartışmalı olan Kerkük baÅŸta olmak üzere diÄŸer bölgeleri kapsayacak ÅŸekilde "bağımsızlık referandumu" yapılacağını duyurdu.

Erbil yönetiminin tek taraflı kararına göre referandum, IKBY'nin resmi olarak kontrol ettiÄŸi Erbil, Süleymaniye ve Duhok'un yanı sıra tartışmalı bölgeler olarak tabir edilen, Kerkük vilayetinin tamamı, Musul'un batısındaki Sincar ilçesiyle doÄŸusundaki BaÅŸika kasabası, Salahaddin'ın Tuzhurmatu ilçesi, Diyala vilayetinin Hanekin ilçesiyle Mendeli, Celavla ve Karatepe kasabalarında gerçekleÅŸecek.

Referanduma kaç kiÅŸi katılacak?

IKBY Yüksek Seçim ve Referandum Komisyonu, tartışmalı bölgeler dahil olmak üzere referanduma katılması beklenen seçmen sayısının yaklaşık 5 milyon 500 bin olduÄŸunu açıkladı.

Referandum hazırlıklarının büyük ölçüde tamamlandığını belirten komisyon, 7 bini IKBY içindeki bölgelerde, 5 bini tartışmalı bölgelerde olmak üzere yaklaşık 12 bin noktada oylama yapılabileceÄŸini duyurdu.

Referandum kararı neden alındı? 

IKBY ve Irak merkezi hükümeti arasındaki anlaÅŸmazlığın temel sebebi ekonomik sorunlar olarak görülse de DEAÅž'ın ortaya çıkmasının ardından bölgeyi koruma bahanesiyle nüfus ve nüfuz alanını geniÅŸleten IKBY'nin daha önce de inkâr etmediÄŸi "bağımsızlık" hedefinin zamanının geldiÄŸini düÅŸünmesi bu adımı atmasında belirleyici oldu.

Erbil hükümeti, anayasada belirtilen yüzde 17'lik bütçe haklarını Ocak 2014'ten bu yana BaÄŸdat'tan alamadığını söylüyor. IKBY'ye göre merkezi hükümet tarafından Erbil'e gönderilmesi gereken 44 milyar dolarlık bütçenin ÅŸimdiye kadar 4 milyar doları gönderildi.

Barzani'ye göre "Irak'ta anayasada belirtildiÄŸi gibi, federal ve demokratik bir devletten öte emrivaki siyaset yürüten bir oluÅŸum" mevcut.

Mesut Barzani, merkezi hükümetin IKBY'yi de ele geçirme peÅŸinde olduÄŸunu ve bunun için de ileride farklı senaryoların uygulamaya konulacağını iddia ediyor. Bu yüzden birlikte yaÅŸamaları için gerçek bir ortaklığın kalmadığını ve ayrılıp iki komÅŸu gibi yaÅŸamalarının daha iyi olacağını savunuyor.

Irak merkezi hükümeti ise IKBY'nin ülkenin milli serveti petrolü sorumsuzca kullandığını, statüsü tartışmalı bölgelerin tamamının PeÅŸmerge güçleri tarafından ele geçirildiÄŸini, Erbil'in amacının söz konusu bölgeleri ilhak etmek olduÄŸunu ve referandumla durumu oldubittiye getirmeye çalıştığını iddia ediyor.

Referandumun yasal dayanağı var mı?

Irak BaÅŸbakanı Haydar el-Ä°badi'ye göre, Erbil tarafından alınan 25 Eylül referandum kararı anayasaya aykırı. Ä°badi, referandum sonucunu tanımayacaklarını vurguluyor.

Özellikle Kerkük ve diÄŸer tartışmalı bölgeler için referandumdan önce geçilmesi gereken bazı aÅŸamalar var. Irak anayasasının 140'ıncı maddesi, Kerkük ve diÄŸer tartışmalı bölgelerde referanduma gidilebilmesi için öncelikle buralarda durumun normalleÅŸmesini, evlerini terk edenlerin dönmesini, nüfus sayımı yapılmasını ve ardından referanduma gidilmesini öngörüyor.

Bu aÅŸamalara bakıldığı zaman, bölgede durum normalleÅŸmeden ve nüfus sayımı yapılmadan doÄŸrudan referanduma gidilmesi anayasaya aykırı.

Öte yandan referanduma öncülük eden Barzani ise Irak merkezi hükümetinin anayasayanın 55 maddesine baÄŸlı kalmadığını savunuyor. Barzani, anayasa maddelerine baÄŸlı kalınması halinde Irak'ın birlik, bütünlük ve egemenliÄŸinin korunabilineceÄŸini dile getirerek, BaÄŸdat'ın yasaları ihlal etmesinden dolayı, anayasanın geçerliliÄŸini yitirdiÄŸi görüÅŸünde.

ABD'nin DEAÅž'la Mücadele Özel Temsilcisi Brett McGurk ise geçen perÅŸembe günü Erbil'de yaptığı açıklamada, referandumun uluslararası yasal dayanağının da olmadığını vurgulamıştı.

Referandum iç çatışmaya yol açar mı?

Irak merkezi hükümeti ve IKBY'nin güç çekiÅŸmesi içerisinde olup tartışmalı bölgeler arasında yer alan Salahaddin'in Tuzhurmatu ve Diyala'nın Mendeli ile Karatepe kasabalarında çatışma ihtimali bulunuyor.

Tartışmalı bölgelerin hakimiyetini elinde tutan PeÅŸmerge güçleriyle Ä°ran destekli HaÅŸdi Åžabi milisleri daha önce de silahlı çatışmalara girmiÅŸ bölgede günler süren kanlı sokak çatışmaları yaÅŸanmıştı.

Kürtlerin dayatmasını reddeden HaÅŸdi Åžabi, referandum günü sandıkların kendilerinin varlık gösterdiÄŸi bölgelerde kurulmasına izin vermeyeceklerini açıkladı.

HaÅŸdi Åžabi çatısı altında yer alan Bedir Tugayları Komutanı Hadi Amıri, Necef'te yaptığı açıklamada referandumun yapılması halinde iç çatışma sinyali vererek, savaşın "kaçınılmaz" olacağı uyarısında bulunmuÅŸtu.

ABD ise özellikle tartışmalı bölgelerde referandum yapılmasını açıkça "provokatif ve istikrarsızlaÅŸtırıcı bir hamle" olarak deÄŸerlendiriyor.

Bunun farkında olan IKBY ise özellikle Tuzhurmatu ve Mendeli'ye PeÅŸmerge sevkiyatı yapıyor.

Referanduma kim karşı çıkıp, kim destek veriyor?

IKBY'nin tartışmalı referandumuna baÅŸta Irak merkezi hükümeti olmak üzere komÅŸu ülkelerle ABD ve Ä°ngiltere de karşı çıkıyor.

Terör örgütü DEAÅž ile mücadelede Erbil'e en çok yardım yapan ABD ve Ä°ngiltere, referandumun riskli bir yol olduÄŸunu belirterek iptal edilmesini istiyor.

BirleÅŸmiÅŸ Milletler de uluslararası toplumun yanında yer alarak referanduma gözlemci göndermeyi reddediyor. Bağımsızlık referandumuna açıkça destek veren tek ülke ise Ä°srail.

Irak içinde ciddi tartışmaların yaÅŸanmasına yol açan referandumu, merkezi hükümet anayasaya aykırı kabul edip, ÅŸimdiden sonucu tanımayacaklarını ifade ediyor.

Tartışmalı bölgelerde yaÅŸayan Türkmenler, Araplar ve bazı Hristiyanlar ise Irak merkezi hükümetinin iptal çaÄŸrısına destek vererek, hiçbir yasal dayanağı olmayan referandumu boykot edecek.

IKBY'de ise bağımsızlığın "milli mesele" olmasından ötürü hiçbir Kürt partisi doÄŸrudan referanduma muhalefet edemezken, Goran (DeÄŸiÅŸim) Hareketi ve Ä°slami Toplum Partisi (Komel), önceliÄŸin referandum deÄŸil siyasi ve ekonomik kriz olduÄŸunu belirterek zamanlama açısından Barzani'ye itiraz ediyor.

Referanduma yasal bir statü kazandırılması için 2 yıl aradan sonra cuma günü açılan IKBY meclisindeki oturumu boykot eden Goran ve Komel'e Ä°slami Hareket Partisi (Bizotnava) ile eski Irak CumhurbaÅŸkanı Celal Talabani'nin genel sekreterliÄŸindeki Kürdistan Yurtseverler BirliÄŸi'nden (KYB) bazı milletvekilleri de destek verdi.

111 milletvekilinden oluÅŸan IKBY meclisinde, Kürdistan Demokrat Partisi (KDP) 38, Goran 24, KYB 18, Kürdistan Ä°slami Birlik Partisi (Yekgirtu) 10, Komel ise 6 sandalye ile temsil ediliyor. Mecliste birer milletvekilene sahip dört parti ile azınlıkların birer kotaya sahip toplam 11 milletvekili bulunuyor.