İsrail'in saldırısı normalleşme sürecine büyük darbe vurdu

OrtadoÄŸu'daki geliÅŸmelere paralel olarak iniÅŸli çıkışlı bir seyir izleyen fakat 2005'e kadar genel anlamda olumlu devam eden Türkiye-Ä°srail iliÅŸkileri, Ä°srail'in Filistin'e uyguladığı aşırı saldırgan tutum ve sivil halkı hedef alan orantısız saldırıları nedeniyle büyük bir yara alırken, iki ülke arasındaki normalleÅŸme süreci de Ä°srail'in Gazze'ye yönelik son saldırılarıyla büyük darbe aldı. Türkiye, dört yıl önceki Mavi Marmara baskınından sonra dibe vuran iki ülke iliÅŸkilerinde bir süredir devam eden normalleÅŸme sürecinin, Ä°srail'in günlerdir yürüttüÄŸü ve ÅŸu ana kadar en az 300 kiÅŸinin hayatını kaybettiÄŸi saldırılar nedeniyle yürümesinin mümkün olmayacağını açıkladı. BaÅŸbakan Recep Tayyip ErdoÄŸan, kendisi ve sorumluluÄŸundaki hükümet olduÄŸu sürece Ä°srail'in yaptıklarına olumlu bakmayacağını vurguladı ve "Bir normalleÅŸme talebinin gelmesi sebebiyle de normalleÅŸme ümidini üç maddeye (özür, tazminat ve Filistin'e uygulanan ambargonun kaldırılması) baÄŸlamıştık. Bu üç madde yerine gelmediÄŸi için zaten normalleÅŸmenin olması bundan sonra da görünüyor ki mümkün deÄŸil" dedi. Aslında Türkiye, Ä°kinci Dünya Savaşı'ndan galip çıkan ABD ve Ä°ngiltere'nin desteÄŸi ile 1948'de bağımsızlığını ilan eden Ä°srail devletini Müslüman ülkeler arasında ilk tanıyan ülke olmuÅŸtu. Birinci Arap -Ä°srail savaşının hemen ardından bir yıldan daha az bir süre içindeÄ°srail devletini tanımasında Türkiye'nin kendisini Batı bloÄŸunda görmesinin yanı sıra devletin laiklik hassasiyetinin de etkisi vardı. Bölgenin Arap olmayan ülkeleriyle iyi iliÅŸkiler tesis etme politikası güden Ä°srail'in arası o dönemde Türkiye ile oldukça iyiydi. Bunun bir yansıması olarak Ä°srail yönetimi, Washington, Paris ve Londra'dan sonra dördüncü askeri ataÅŸeliÄŸini Ankara'da açtı. Ä°kili iliÅŸkilerde ilk pürüz, Arap milliyetçiliÄŸinin yükseldiÄŸi bir dönemde Irak'ın Ä°ngiltere'nin de üye olduÄŸu BaÄŸdat Paktı'na dahil olması, ortaya çıkacak milliyetçi tepkileri azaltmak için de anlaÅŸma metnine Ä°srail aleyhine yorumlanabilecek maddeler koydurması üzerine yaÅŸandı. Türkiye'nin de aynı paktta yer alması Ä°srail tarafından Türkiye'nin tercihini Arap dünyasından yana yapması ÅŸeklinde algılandı ancak BaÅŸbakan Adnan Menderes'in Ä°srail büyükelçisine anlaÅŸmanın Ä°srail aleyhine kullanılmayacağı teminatı vermesi üzerine durum yatıştı. Ä°kili iliÅŸkilerde diÄŸer bir kırılma ABD'den borç talebi reddedilen Mısır'ın SüveyÅŸ Kanalı'nı millileÅŸtirmesi sonrasında yaÅŸandı. Kanalın millileÅŸtirilmesiyle çıkarı zedelenecek olan Fransa ve Ä°ngiltere, Ä°srail'le anlaÅŸarak Ä°srail'in Mısır'a saldırmasını saÄŸladı ardından bölgeye asker çıkardı. Söz konusu adım sonrasında Ä°ngiltere, Fransa ve Ä°srail aleyhine uluslararası camiada ortaya çıkan tepkiye Türkiye de destek verdi ve 1956'da Ä°srail'deki büyükelçisini geri çekti. Fakat iliÅŸkiler el altından yürütülmeye devam etti. 1967 Arap-Ä°srail savaşı sonrasında Türkiye'nin Arap ülkelerinin yanında yer alması iki ülke iliÅŸkilerini olumsuz etkilerken, 1969'da Mescid-i Aksa'nın yakılması olayı ikili iliÅŸkileri iyice gerdi. Türkiye'nin Filistin KurtuluÅŸ Örgütü'nü tanıması ve örgütün lideri Yaser Arafat'ın BaÅŸbakan Bülent Ecevit'in resmi davetlisi olarak Türkiye'ye gelmesi 1970'lerde de iliÅŸkilerin soÄŸuk seyretmesine neden oldu. Ä°srail'in 1980'de Kudüs'ü baÅŸkent ilan etmesi sonrasında sıçrama yapan gerilim Türkiye'nin Ä°srail'deki temsilini ikinci katip düzeyine düÅŸürmesiyle sonuçlandı. Aralık 1987'de baÅŸlayan intifadaya Ä°srail'in sert karşılık vermesini kınayan Türkiye, Filistin halkının bağımsızlık taleplerine destek vererek 1988'de Filistin devletini tanıdı. Türkiye, Filistin devletini tanıyan Ä°srail'le diplomatik iliÅŸkiye sahip ilk devlet oldu. 1990'lara kadar bölgedeki gerilimi yansıtacak ÅŸekilde iniÅŸli çıkışlı bir seyir izleyen fakat genel anlamda olumlu seyreden iliÅŸkiler 1990'larda zirve yaptı. Bunda da Filistin-Ä°srail barış görüÅŸmelerine baÄŸlı olarak OrtadoÄŸu'da yaÅŸanan olumlu havanın yanı sıra Türkiye'deki rejim tartışmalarının ve Ä°ran, Irak ve Suriye gibi bölge ülkelerinin PKK'ya destek verdiÄŸi algısının da etkisi oldu. Türkiye'nin, aleyhinde faaliyet gösteren Ermeni ve Rum lobilerine karşılık Yahudilerin desteÄŸinin arkasına almak istemesi de bu yakınlaÅŸmada etkili oldu. Türkiye'nin bölgedeki ittifak arayışının bir sonucu olarak 1994'te Ä°srail'i ziyaret eden BaÅŸbakan Tansu Çiller, iki ülke arasındaki iliÅŸkiyi "stratejik iÅŸbirliÄŸi" olarak tanımladı. 2000'li yılların baÅŸlarına gelindiÄŸinde Türkiye ekonomisi krizden çıkmıştı ve iktidarda yeni bir hükümet vardı. Ekonomik alandaki baÅŸarısını dış politikada da yakalamak isteyen Türk hükümeti, "komÅŸularla sıfır sorun" politikasıyla son dönemde bozulan komÅŸuluk iliÅŸkilerini tamir etmek ve Türk dış politikasının "Yurtta sulh cihanda sulh" ilkesini daha ileriye taşımak istiyordu. Ä°kili iliÅŸkilerde yakalanan bu olumlu havanın bir sonucu olarak 1990'lardan baÅŸlayarak 2006'nın başına kadar iki ülke arasında savunma, istihbarat paylaşımı, ticaret, ekonomi, eÄŸitim, kültür, spor ve turizm alanında onlarca anlaÅŸma imzalanırken, karşılıklı olarak çok sayıda üst düzey ziyaret gerçekleÅŸtirildi. DiÄŸer taraftan Filistin sorunun hala çözülememiÅŸ olması, 2001'de Ariel Åžaron'un liderliÄŸindeki Likud Partisi'nin iktidara gelmesi sonrasında Ä°srail'deki iç siyasetin aşırı saÄŸa kayması ve Ä°srail yönetiminin Filistinlilere yönelik ÅŸiddet eylemlerini artırması olumlu havanın bozulmaya baÅŸlayacağının da iÅŸaretiydi. Nitekim, Mayıs 2004'te Ä°srail'in operasyonları sonucu Hamas liderlerinden Åžeyh Ahmet Yasin ve Abdülaziz Rantisi'nin öldürülmesi ve sivil halka yönelik sistemli ÅŸiddet sonrasında BaÅŸbakan Recep Tayyip ErdoÄŸan'ın "Ä°srail'in devlet terörü uyguladığı" ÅŸeklindeki beyanı, Ä°srail'de rahatsızlık meydana getirdi. Ä°srail BaÅŸbakanı Ariel Åžaron ve BaÅŸbakan Yardımcısı Ehud Olmert tarafından Türkiye'ye iletilen görüÅŸme taleplerinin geri çevrilmesi Ä°srail'in tedirginliÄŸini iyice artırdı. Bölgesel dengelerin deÄŸiÅŸmesi, PKK'nın doÄŸudaki etkinliÄŸini artırması, Kıbrıs'ta Annan Planı'nın gündeme gelmesi, 1915 olaylarına iliÅŸkin yasa tasarıları karşısında uluslararası toplumun desteÄŸine ihtiyaç duyulması gibi çeÅŸitli sebeplerden önce dönemin DışiÅŸleri Bakanı Abdullah Gül, ardından BaÅŸbakan ErdoÄŸan Ä°srail'i ziyaret etti. BaÅŸbakan ErdoÄŸan'ın Yahudi düÅŸmanlığı karşıtı açıklaması Yahudi dünyası tarafından olumlu karşılanırken, Türkiye hayata geçirmeye çalıştığı aktif dış politikanın bir sonucu olarak bölgede güven ve istikrar ortamı oluÅŸması yönündeki çabalarını Ä°srail-Suriye arasında arabulucu rolü üstlenerek gündeme getirdi. 2005'te Gazze'den tek taraflı çekilme planını yürürlüÄŸe koyan Ä°srail yönetimi, Hizbullah karşısında artan güvenlik endiÅŸeleri sonucunda 2006'da Lübnan'a saldırdı. Filistin'de Hamas'ın hükümeti kuracak çoÄŸunluÄŸa ulaÅŸması sonrasında bir taraftan "terörist olarak gördüÄŸü" Hamas'la aynı masaya oturacak olması, diÄŸer taraftan Lübnan'da Hizbullah karşısında beklenmeyen bir yenilgi alması Ä°srail dış politikasını çıkmaza soktu. Åžaron'un felç geçirmesi sonrasında Kadima'nın başına geçen Ehud Olmert'in adının yolsuzluklara karışması üzerine baÅŸbakanlığı DışiÅŸleri Bakanı Tzipi Livni'ye devretmek zorunda kalması ve ardından gelen erken seçim kararı, Ä°srail'i içinde bulunduÄŸu kaosu iyice derinleÅŸtirdi. Ä°srail yönetimi, durumu Aralık 2008'de Gazze'de "Dökme KurÅŸun" operasyonuna giriÅŸerek aÅŸmaya çalıştı. Olmert'in Ankara'yı ziyaret ederek BaÅŸbakan ErdoÄŸan'la görüÅŸmesinin birkaç gün sonrasında gelen saldırı 1403 Filistinlinin ölümü, 360 kilometrekarelik Gazze'nin harabeye dönmesiyle sonuçlandı. 25 gün süren saldırı Türkiye tarafından karşılıklı güvenin açık bir istismarı olarak algılanırken, BaÅŸbakan ErdoÄŸan Ä°srail'i "devlet terörü" iÅŸlemekle suçladı. DiÄŸer taraftan ateÅŸkes çaÄŸrısı yapmak üzere toplanan BirleÅŸmiÅŸ Milletler Güvenlik Konseyi'nin bu adımı, ABD'nin veto etmesi üzerine sonuçsuz kaldı. Yapılanlar karşısında uluslararası toplumun sessiz kalması Türkiye'nin tepkisini daha da sertleÅŸtirmesine sebep oldu. Daha sonrasında Davos Ekonomik Forumu'nda BaÅŸbakan ErdoÄŸan ile Ä°srail CumhurbaÅŸkanı Åžimon Peres arasında "one minute" olayı yaÅŸandı. Takip eden günlerde Ä°srail yönetimi TRT'de yayınlanan "Ayrılık" dizisinde Ä°srail düÅŸmanlığı yapıldığı gerekçesiyle Türkiye'ye nota verdi. Kurtlar Vadisi dizisinde Ä°srail'e hakaret edildiÄŸi gerekçesiyle DışiÅŸleri Bakanlığı'na çaÄŸrılan Türk büyükelçinin "alçak koltuk" muamelesine maruz bırakılması krizi daha da derinleÅŸtirdi. Ama asıl darbe Ä°srail'in 2010'da Gazze'ye yardım götüren Mavi Marmara gemisine saldırarak 9 Türk vatandaşını katletmesi üzerine geldi. Ä°srail'i tavrına çok sert ÅŸekilde cevap veren Türkiye, BMGK'yı acil toplantıya çağırarak Ä°srail'i kınayan bir bildiri yayımlattı. Ä°srail'le yapılması gündemde olan üç askeri tatbikat iptal edildi. Sonraki günlerde gelen normalleÅŸme taleplerine Türkiye, özür, tazminat ve Gazze'ye uygulanan ablukanın kaldırılması ÅŸartıyla olumlu baktığını açıkladı. Ä°yi niyet göstergesi olarak Türkiye, Aralık 2010'da Hayfa yakınlarında çıkan yangını Ä°srail'in söndürmekte yetersiz kalması üzerine yangın söndürme uçakları gönderdi. Adım sonrasında Ä°srail yönetiminin Türkiye ile iliÅŸkileri ilerletmek için hakerekete geçeceÄŸi basında yer aldı. Ä°srail'in aynı ay içinde Güney Kıbrıs Rum yönetimi ile Münhasır Ekonomik Bölge sınırlandırma anlaÅŸması imzalaması ve Ä°srail ortaklı Amerikan ÅŸirketi Noble'ın DoÄŸu Akdeniz'de petrol ve doÄŸaz gaz aramaya baÅŸlaması ikili iliÅŸkilileri daha da çıkmaza soktu. Ocak 2011'de baÅŸlayan Arap Baharı'yla birlikte normalleÅŸme süreciyle ilgili konular da ikinci planda kaldı. Mavi Marmara saldırısıyla ilgili olarak BM Genel Sekreteri Ban Ki-mun tarafından 2010'da görevlendirilen heyetin hazırladığı raporun Eylül 2011'de basına sızması, dahası raporun Ä°srail'i haklı göstermesi, Türkiye'nin tepkisini daha da sertleÅŸtirmesine sebep oldu. Raporu tanımadığını açıklayan Türkiye, diplomatik temsilciÄŸini ikinci katip düzeyine indirdi ve askeri anlaÅŸmaları askıya alarak Gazze ablukasının tanınmaması ve Mavi Marmara saldırısının Uluslararası Adalet Divanı'nda incelenmesi için giriÅŸim baÅŸlattı. Bölgede zaten oldukça yalnız olan Ä°srail'in uzun yıllar iyi iliÅŸkiler kurduÄŸu Türkiye'yi kaybetmesi, Kıbrıs Rum Kesimi'nin yaÅŸadığı ciddi ekonomik sıkıntılar, Mısır'da Müslüman KardeÅŸlerin iktidara gelmesi, Ä°ran'ın bölgedeki etkinliÄŸini artırması gibi çeÅŸitli nedenlerden Ä°srail içinde de rahatsızlıklara sebep oldu.  Ä°srail yönetimi, çeÅŸitli bahanelerleTürkiye ile iliÅŸkilerini normalleÅŸtirme arayışına girdi. Bu konuda en önemli adım 22 Mart 2013'te ABD BaÅŸkanı Barack Obama'nın Ä°srail ziyareti sırasında geldi. BaÅŸbakan ErdoÄŸan'ı arayan Ä°srail BaÅŸkakanı Binyamin Natanyahu, Mavi Marmara kriziyle ilgili özür diledi ancak Türkiye'nin Gazze ablukasının kaldırılmasında ısrarcı olması üzerine geri adım atarak görüÅŸmenin BaÅŸkan Obama'nın ısrarı neticesinde yapıldığını ileri sürdü. Ä°srail'in bu yılın haziran ayı başında kaçılan 3 gencin öldürülmesinden Hamas'ı sorumlu tutması ancak doÄŸrudan sivilleri hedef alan saldırılardan da geri durmaması, günlerce süren hava bombardımanının ardından kara saldırılarına giriÅŸmesi, Türkiye-Ä°srail hattında yaÅŸanan gerilimin son halkası oldu. 7 Temmuz'dan beri devam eden ve 74'ü çocuk, 26'sı kadın olmak üzere 300'den fazla Filistinlinin hayatını kaybettiÄŸi saldırıyla ilgili olarak Ä°srail'in devlet terörüne devam ettiÄŸi deÄŸerlendirmesinde bulunan BaÅŸbakan ErdoÄŸan, normalleÅŸme konusunda Türkiye'nin tavrını açık bir ÅŸekilde ortaya koydu. Kendisi ve sorumluluÄŸundaki hükümet olduÄŸu sürece Ä°srail'in yaptıklarına olumlu bakmayacağını vurgulayan ErdoÄŸan, "Bir normalleÅŸme talebinin gelmesi sebebiyle de normalleÅŸme ümidini üç maddeye (özür, tazminat ve Filistin'e uygulanan ambargonun kaldırılması) baÄŸlamıştık. Bu üç madde yerine gelmediÄŸi için zaten normalleÅŸmenin olması bundan sonra da görünüyor ki mümkün deÄŸil" açıklamasını yaptı.