İstanbul'da depreme FOTDES önlemi

BoÄŸaziçi Ãœniversitesi Kandilli Rasathanesi ve Ä°stanbul BüyükÅŸehir Belediyesi (Ä°BB) iÅŸtiraki Ä°stanbul Gaz ve DoÄŸal Gaz Dağıtım A.Åž (Ä°GDAÅž)'ın ortak çalışmasıyla geliÅŸtirilen yeni deprem erken uyarı sistemi; Fiber Optik Tabanlı Deprem Erken Uyarı Sistemi (FOTDES), Marmara Denizi tabanındaki fay hattına paralel, 10'ar metrelik arayla ses dalgalarını algılayabilen, 50 kilometrelik fiber optik bir hat  Ã¼zerinde geliÅŸtirildi. Sisteme iliÅŸkin bilgi veren Ä°GDAÅž Genel Müdürü Mithat Bülent Özmen, “5 bin sensör hassasiyetinde bilgi verecek bu sistemin üstünlüğü ışık hızıyla çalışması. ÖrneÄŸin, olası deprem; EskiÅŸehir ya da  Bayramiç'te olursa 30 saniye, Yalova'da olursa 6,8 saniye, Adalar'da olursa 3 saniye önceden biz yıkıcı dalganın geleceÄŸini bileceÄŸiz. Sistem ÅŸu anda çalışıyor ama sistemin özelliÄŸi yapay zeka ile öğrenme ve ÅŸu anda hangi sesin depreme ait olup olmadığını öğrenme sürecinde. 2024 yılı sonuna kadar bu öğrenme sürecinin tamamlanmasını öngörüyoruz" dedi.

İGDAŞ'A AİT 832 ADET İVME ÖLÇER CİHAZLARI BULUNUYOR

Boğaziçi Üniversitesi Kandilli Rasathanesi ile gerçekleştirilen ortak çalışma sonucu belirlenen yıkıcı eşik değerlerin olası bir depremle aşıldığında, mevcut sistemin doğal gaz akışını durdurma kabiliyetine sahip olduğunu belirten Mithat Bülent Özmen, “İGDAŞ'ın halihazırda, Kandilli Rasathanesi'nin sensörleri ile koordineli olarak çalışan ve doğal gaz akışını durdurabilen bir erken uyarı sistemi de aktif. Olası bir depremi bizler Marmara Denizi'nde bekliyoruz ve deprem belirli dalgalar eşliğinde geliyor. Birinci dalga uyarıcı-haberci, ikinci ve üçüncü dalgalar ise yıkıcı dalgalar oluyor. Mevcut sistemimiz İGDAŞ ve Kandilli Rasathanesi'nin birlikte yönettiği bir yapı. Kandilli Rasathanesi'nin Marmara Denizi kıyılarında 10 tane aktif sensörü var. Bu sensörler anlık sarsıntı verilerini şu anda bulunduğumuz İGDAŞ SCADA Merkezi'ne aktarıyor. Marmara Denizi'nde deprem olursa, 10 sensörden uydu aracılığıyla alınan bilgiler, İstanbul'un tamamına yayılmış İGDAŞ'a ait 832 adet kuvvetli yer hareketi-ivme ölçer cihazlarımıza, birinci uyarıcı-haberci deprem dalgaları denizden kıyıya vurduğunda iletiliyor" değerlendirmesinde bulundu.

DOĞAL GAZ AKIŞINININ KESİLMESİ AMAÇLANIYOR

Boğaziçi Üniversitesi Kandilli Rasathanesi ile bilimsel çalışmalar sonucu hazırlanan iki adet eşik değer bulunduğunu anlatan Özmen, “Bu değerler hız, ivme ve SI bileşenlerinden oluşuyor. Bu uyarı, belirlediğimiz eşik değerleri geçiyor ise sistem deprem gerçekleştiğini algılıyor ve önce alarm durumuna geçiyor. Sistemin kapatma yapması için ise ikinci bir uyaran gerekiyor. Bu da bahsettiğimiz depremin kıyıya vuran, ikinci yıkıcı dalgalarıyla oluyor. Bu durumda deprem eşik değerin üstündeyse sistemimiz İstanbul'un tüm sathına yayılmış 832 noktada depremin eşik değerine göre nerede yıkıcı olabileceğini belirleyerek, doğal gaz akışını o noktalarda kesebiliyor. Sistemimiz eğer bölgelerde yıkıcı hasar oluşmayacağına karar verip, o şekilde öngörürse, o noktalarda ise kapatma-durdurma uygulamıyor. Birincil felaketler, afetin kendisi oluyor; örneğin, depremler. Eğer, doğal gazı kesmezseniz, bir gaz kaçağına, patlamalara, yangınlara bu da ciddi manada can kayıplarına sebep olabilir. İGDAŞ'ın erken uyarı sisteminin en önemli özelliği deprem olduğunda doğal gaz akışını kesip ikincil felaketlerin önüne geçmek" dedi.

YENİ SİSTEM 5 BİN SENSÖR HASSASİYETİNDE VE IŞIK HIZIYLA ÇALIŞIYOR

Özmen, “Yeni FOTDES Sistemi'nde ise, (Fiber Optik Tabanlı Erken Uyarı Sistemi) fark ÅŸu olacak. Biz mevcutta Kandilli Rasathanesi'nin bahsettiÄŸimiz 10 sensörünü kullanıyoruz. Bu sistemde ise Marmara Denizi tabanındaki fay hattına paralel giden fiber optik bir hat var. Ä°GDAÅž olarak bu hattan bir kıl aldık, Ambarlı'dan giriyor ve Pendik'ten çıkıyor. Biz bu hattı bir sensör gibi kullanacağız ve bununla ilgili sistemi de kurduk. Bu hat 10'ar metre arayla akustik ses dalgalarını alarak, 'Bu bir depremdir' bilgisini Pendik'teki cihaza bildirecek. Bu da ne demek oluyor 50 km uzunluÄŸundaki bir hattan bahsediyoruz, bu da aslında halihazırda kullandığımız 10 sensöre karşılık 5 bin sensör hassasiyetinde bilgi verecek. Bunun dışında diÄŸer bir üstünlüğü ise ışık hızıyla çalışması. Çok hızlı bir ÅŸekilde analiz yapıp, depremin ÅŸiddetini de görüp bize saÄŸlayacağı en önemli kritik ÅŸey ÅŸu, henüz depremin ikinci yıkıcı dalgası kıyıya ulaşıp yıkıcı etkisini göstermeden biz Ä°GDAÅž olarak depremin olduÄŸunu ve ÅŸiddetini öngörebilmiÅŸ olacağız. Bu ne demek? Deprem olmadan önce deÄŸil ama olduÄŸunda depremin kıyıya doÄŸru uzaklığına göre; örneÄŸin deprem Bayramiç (Çanakkale) ya da EskiÅŸehir'de olursa 30 saniye önceden, TekirdaÄŸ'da olursa 15 saniye önce, Yalova'da olursa  6,8 saniye önce, Adalar'da olursa ÅŸehir merkezine çok yakın olduÄŸu için 3 saniye önce, biz depremin olduÄŸunu ve biraz sonra yıkıcı dalganın kıyıya geleceÄŸini bileceÄŸiz" diye konuÅŸtu.

MESELEYE SADECE DOÄžAL GAZ KESÄ°LMESÄ° OLARAK BAKILMAMALI

“Bu sistemin en önemli özelliÄŸi ve önceliÄŸi ise ÅŸu; örneÄŸin deprem oldu ve henüz kıyıya ulaÅŸmadı ve biz bunu örneÄŸin  6,8 saniye önce biliyoruz. Akıllı ÅŸehir konseptini düşündüğünüzde aslında bambaÅŸka ÅŸeyleri saÄŸlayacak" ifadelerini kullanan Özmen, “Meseleye sadece doÄŸal gaz kesilmesi olarak bakılmaması gerek. Elektrik kesilmesi gerekiyorsa kesilmesi, su akışının durması gerekiyorsa durması, ağır sanayi bölgelerinde valflerin kapatılması gerekiyorsa bunların otomatik olarak kapatılmasının saÄŸlanması, acil müdahale ekiplerine 3 saniye 5 saniye önce haber verilmesi-alarm gönderilmesi, uçaklar kalkacaksa kalkmasının, inecekse inmesinin durdurulması, daha kritiÄŸi; metroların ya durmasını ya hızını yavaÅŸlatmasını saÄŸlayabilir. Hastanelerde, yoÄŸun bakımlarda ameliyatlar baÅŸlayacaksa belki de durması gerekecek ya da jeneratörlerin devreye girmesi gerekiyorsa bu daha önceden bilinecek. Ä°tfaiyeyi daha hızlı harekete geçirebilmek için itfaiye kapılarının otomatik açılmasını saÄŸlanabilecek. Hayatın her alanına dokunuyor" dedi.

2024 YILI SONUNA KADAR TAMAMLANACAĞINI DÜŞÜNÜYORUZ

Sistemin faaliyete başlayacağı tarih ile ilgili bilgi veren Özmen, “Bizim FOTDES için öngörümüz 2024 yılının sonuna kadar sistemi tamamen çalışır hale getirmek. Sistem şu anda çalışıyor ama sistemin özelliği yapay zeka ile öğrenme. Suyun altındaki gürültü ve seslerden neyin deprem olduğunu neyin deprem olmadığını ayrıştırma süreci devam ediyor. Şu anda cihaz öğreniyor. Dolayısıyla, Kandilli Rasathanesi yetkilileriyle yaptığımız çalışmayla 2024 yılı sonuna kadar bu öğrenme sürecinin tamamlanmasının öngörüyoruz" şeklinde konuştu.