Konya Ovası, Obruk Ovasına Dönüşmesin    

Son yıllarda Konya’da özellikle de Karapınar’da meydana gelen obruk sayısındaki artış halk arasında tedirginliğe yol açıyor. Son yıllarda Türkiye’de en fazla konuşulan konular arasında yer alıyor.

Peki işin özünde, çekirdeğinde ne var?

Konya Kapalı Havzası, İç Anadolu Bölgesi’nde bulunuyor ve  Türkiye yüzölçümünün %7’sine karşılık gelen 50000 km²’lik bir alanı kaplıyor. İç Anadolu Platosu’nun büyük bir kısmını kaplayan Konya Kapalı Havzası, 900-1050 m yükseklikte düz bir ova görünümünde.

Güney ve batısından Toros Kuşağı’na ait kayalar tarafından çevrelenen Konya Ovası, yüzeyden kapalı geniş bir iç havza. Kapladığı alan açısından Türkiye tarımında büyük potansiyele sahip olan bu bölgenin temelini, allokton konumlu Kütahya-Bolkar Kuşağı’na ait kayalar, özellikle çözünmeye son derece uygun Permo-Karbonifer ve Triyas-Jura yaşlı karbonatlı kayaçlar oluşturuyor.

Etrafı volkanik kayaçlar ve kireçtaşlarından oluşmuş, yüksek dağlarla çevrili olan havza, yetersiz bir drenaja sahip. Bu yetersiz drenajın sonucu olarak havza toprakları genellikle tuzlu. Konya Kapalı Havzası’nın yüksek dağlarla çevrili olmasının denize olan drenajı da önlemesi nedeniyle, Türkiye’nin en büyük kapalı havzası durumunda. Havzada karasal iklim tipi hüküm sürüyor.

Konya kapalı havzası içinde Karapınar başta olmak üzere Akören, Çumra ve Karaman’dan kuzeye Tuz Gölü havzasına doğru Karatay, Eskil, Altınekin, Sarayönü, Kadınhanı ve Cihanbeyli ilçelerini içine alan Üst Miyosen – Pliyosen yaşlı İnsuyu formasyonu olarak bilinen jeolojik birimlerin yayılım gösterdiği alanda bilinen çok sayıda obruk bulunuyor.

Konya’ya sınır olan illerden Karaman, Aksaray, Afyonkarahisar ve Eskişehir ile ülkemizin diğer illerinden Çankırı, Çorum, Sivas, Şanlıurfa, Siirt ve Batman’da da son yıllarda obruk oluşumları yaygınlaşıyor.

Obruk, Türkçe kökenli bir kelime olup boru, baca veya kuyu şeklinde, yeni oluşanlarda keskin köşeli, eski oluşumlarında ise daha yayvan görünümlü çöküntülerdir. Obruk oluşumları bir tür karstik yeryüzü şekli olup Konya Kapalı Havzası’daki mevcut karstlaşma süreçleri ile oluşan çökme dolinleri yörede ilk oluştuğu Obruk Yaylası'na atfen obruk olarak tanımlanıyor.

Obrukların binlerce yıl öncesinden bu yana oluştukları bilinmesine rağmen sayıları son yıllarda giderek artıyor. Konya'da yer altı sularının kontrolsüz kullanımına ve bölgenin jeolojik yapısına bağlı olarak bugüne kadar farklı büyüklüklerde yüzlerce obruk oluştu.

Obruk nasıl oluşuyor?

Yeraltı sularının karbondioksitle birleşmesiyle birlikte meydana çıkan karbonik asit, kireç taşının yoğun olduğu toprakları zamanla çözüyor. Çözülen kireç taşlarının oluşturduğu boşluklarda mağaralar meydana geliyor. Belirli bir zaman sonra bu mağaraların çökmesiyle derin çukurlar oluşuyor.

Türkiye'de obrukların en çok görüldüğü yer Konya.

Konya'da da en yaygın görüldüğü bölge Karapınar ilçesi.

Konya, obruk oluşumunun en büyük etkeni olan yeraltı suları bakımından Türkiye’nin en zengin bölgesi olarak biliniyor. Yeraltı sularının 3’te 1’i, Konya Ovası’nda yer alıyor.

Bölgede bilinen en eski obruğun, Konya'nın 70 kilometre kuzeydoğusunda Karatay ilçesi sınırlarında yer alan ve birkaç bin yıllık olduğu tahmin edilen Kızören Obruğu olduğu belirtiliyor. 228 metre çapında, 171 metre derinliğindeki obruğun 145 metresi suyla dolu.

Özellikle şeker pancarı gibi bol su kullanılarak yetiştirilen ürün deseni, Konya Kapalı Havzası'nda son zamanlarda obruk oluşumunu etkileyen faktörler arasında. Obruk oluşumu doğanın döngüsü içerisinde toprağın karstik yapısına bağlı olarak doğal yollarla nadir gerçekleşen bir doğa olayı iken; günümüzde yeraltı sularının sondaj yoluyla kullanımı bu doğa olayının daha sık gözlemlenmesine yol açıyor.

İnsanların müdahalesi olmasa 100 yılda bir oluşacak obruklar, insanların yeraltı sularını aşırı kullanmalarından kaynaklanan çökmeler sonucu hızlandı. İnsan etkisiyle Konya bölgesinde yılda 50 obruk oluşur hale geldi.

Türkiye'nin rüzgâr erozyonuna maruz kalan bölgelerinin başında gelen ve yaklaşık 50 bin nüfusa sahip Karapınar'da, yeraltı sularının çekilip, toprağın göçmesiyle meydana gelen obruklar, vatandaşları tedirgin ediyor.

Daha önceleri şehir merkezinden uzak bölgelerde meydana gelen obrukların zamanla ekili arazilerde görülmesi ve hatta yaşam alanlarını tehdit etmesi, bu olaya acil çözümler bulunması gerektiğini ön palana çıkarıyor.

Konya Teknik Üniversitesi Jeoloji Mühendisliği Öğretim Üyesi Prof. Dr. Yaşar Eren “Yaptıkları araştırmalarda 600-650'si Karapınar, 400 civarı da Konya bölgesinde olmak üzere Konya ili genelinde 1000'i aşkın obruk tespit ettiklerini, yer altı suları bulunan alüvyal toprakların obruk oluşuma daha müsait olduğunu” belirtti.

NÜ Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi Coğrafya Eğitimi Bölüm Başkanı Prof. Dr. Adnan PINAR ise basına yaptığı açıklamada “tarımsal faaliyetlerimizde özellikle kuyu açıp çektiğimiz suların yıllarca belki yüzbinlerce yıldır yer altına sızan sulardan oluştuğunu, bunları hemen çıkarıp kullanıyoruz ama hemen yerine koymanın oldukça zor olduğunu, bu yağan karların, yeraltı suyuna destek olacağını fakat kaybedilen suyun yerini dolduramayacağını” söyledi.

Bazı bilim insanları, Obruk sayılarının çok hızlı artmasını yer altı sularının gerek küresel ısınma gerekse tarım nedeniyle kullanım sonucu azalmasına bağlıyor.

Bu konuda bilimsel çalışmalar yürütmek amacıyla, Konya İl Afet ve Acil Durum Müdürlüğü (AFAD) koordinatörlüğünde, Jeoloji Mühendisleri Odası ve KTÜN Jeoloji Mühendisliği Bölümünün desteğiyle "Obruk Uygulama ve Araştırma Merkezi" kuruldu.  

Doğa, obruk oluşumu konusunda dünyanın hiçbir yerinde Karapınar'da olduğu kadar cömert davranmamıştır.

Karapınar Obrukları için cehennem çukurları denilse de, kendi içinde öylesine şaşırtıcı güzellikler barındırıyor ki görenleri hayrete düşürüyor.

Yaz aylarında koyu lacivert, yeşilimsi bir renge sahip olan obruklar, yaz sonuna doğru çivit mavisi ve berrak bir rengi almasıyla da dikkat çekiyor. Ancak bunların içerisinde bir dönem pembeye dönerek herkesin dikkatini çeken Meyil Obruk Gölü, uzun süre gündemde kaldı.

Obrukların tek oluşum gösterdiği yer elbette Türkiye değil. Dünya genelinde de derinliği kilometreleri bulan devasa obruklar yer alıyor.

Orta Amerika’da bulunan Belize’deki Büyük Mavi Çukur, dünyanın en gizemli su altı obruğu olarak UNESCO Dünya Mirası listesine girdi.

Çin’de bulunan Xiaozhai Tiankeng ve diğer adıyla Cennet Çukur da, dünyanın en büyük obruğudur. Yerel halkın eski çağlardan beri bildiği Cennet Obruğu, turizm geliri sağlamak için 2800 basamaklı bir merdivenle ziyarete açıldı.

Konya Ovası'nda bulunan ve doğal güzellikleriyle dikkati çeken obruklar, turizme kazandırılmayı bekliyor. İyi bir tanıtım faaliyeti ile jeoturizm meraklılarının dikkati bu bölgeye çekilebilir.