Edirne'de 15'inci yüzyılda Fatih Sultan Mehmet'in eşi Sitti Mükrime Hatun tarafından yaptırılan 'Sitti Şah Hatun Camisi'nin, geçmişteki restorasyonunda bahçe duvarlarının bir kısmında, haziresindeki mezar taşlarının kullanıldığı ortaya çıktı. Trakya Üniversitesi'nden emekli sanat tarihçisi Prof. Dr. Engin Beksaç, "Bu çok uzun süreçlerden beri yapılmakta olan bir durum. Yani camilerde, mescitlerde yapılan bütün restorasyon çalışmaları esnasında ilk defa tahrip edilen yerler genellikle bu hazireler oluyor. Bunun planlı ve programlı olmayışından, restorasyon yapan şirketlerdeki uzman bazı kişilerin ilgisizliğinden maalesef bu duvarlar mevcut" dedi.

Osmanlı PadiÅŸahı Fatih Sultan Mehmet'in eÅŸi Sitti Åžah Sultan tarafından 1482'de yaptırılan Edirne'deki Sitti Åžah Sultan Camisi, geçmiÅŸ dönemlerde birçok restorasyon gördü. Trakya Ãœniversitesi Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Bölümü BaÅŸkanlığı'ndan geçen ay emekli olan Prof. Dr. Engin Beksaç, bu restorasyonlar sırasında, caminin bahçe duvarlarında haziresindeki mezar taÅŸlarının kullanıldığını tespit ettiklerini belirterek, restorasyon çalışmalarında, uzmanların ilgisizliÄŸi nedeniyle ilk tahrip edilen yerlerin genellikle bu mezar taÅŸlarının olduÄŸunu söyledi.

’EDÄ°RNE MEZARLIKLAR KONUSUNDA CÄ°DDÄ° BÄ°R TEDBÄ°R ALMAMIŞ’ 

Sadece Sitti Åžah Sultan Camisi'nde deÄŸil, pek çok cami duvarında bu ÅŸekilde mezar taÅŸlarının kullanıldığını gördüklerini dile getiren Beksaç, "Şöyle bir durum var. Bu Edirne için doÄŸal bir durum. Hani sadece SittiÅŸah Hatun Mescidi'nde deÄŸil, diÄŸer mescitlerin bahçelerinde ve hatta kabristanlarda duvarlarda kullanılmış olan mezar taÅŸlarını görebiliyoruz. Yani yoÄŸun olarak karşımıza çıkan bir durum. SittiÅŸah Hatun Camisi bir Fatih dönemi yapısı ve daha doÄŸrusu bu sürecin uzantısı olan 2'nci Beyazıt devriyle falan devam eden süreçte yapılan bir mescit. Fakat iÅŸin ilginç tarafı burası Edirne'de halk arasında çok uzun yıllar hani kutsiyeti olan bir yer olarak bilindiÄŸi için etrafındaki haziresine çok sayıda defin yapılmıştır. Edirne'nin pek çok mescidinde ve camisinde biz bu definleri görebilmekteyiz.

Zaman içinde Edirne'de büyük bir harabiyet yaşandığı süreçte bu mescit de bundan nasibini almıştır, diğer buna benzeyen mescitler de bundan nasibini almış ve bu onarım çalışmaları sırasında hazirede yapılan temizlikler esnasında burada defnedilmiş olan şahısların mezar taşları maalesef bazen kasten kırılarak, bazen kırıkları toplanarak duvarlarda kullanılmıştır. Yani sadece Sittişah Hatun Cami duvarı için değil, bu diğer bütün mescitler de karşımıza çıkacak bir durum. Edirne maalesef mezarlıkları konusunda hiçbir zaman ciddi bir tedbir almamış ve bunları tüketmiş bir şehirdir" diye konuştu.

'MAALESEF BÄ°R MEZAR TAÅžI KIYIMI VAR' 

Mezarların büyük bölümünün Osmanlı dönemi mezarı olduğunu ifade eden Prof. Dr. Beksaç, "Mezarlıklar Osmanlı mezarlıkları yani Osmanlı devrinde kullanılan mezarlıklar. Buradaki mezarlıkta mesela taşlara baktığınız zaman da bunu netlikle görebiliyorsunuz. Daha 15'inci yüzyıldan başlayarak 16, 17, 18, 19 hatta 20'inci yüzyıl başına kadar süren zaman içinde burada definler yapıldığını gayet netlikle görmek mümkün.

Esasında bunlar korunabilirdi, hala da korunabilir. Yani ÅŸu anda da Edirne'de mezarlıklar konusunda çok ciddi bir çalışma olduÄŸu kanısında deÄŸilim. Her tarafında ÅŸehrin darmaduman edilmiÅŸ, araÅŸtırılması gereken çok sayıda Osmanlı mezarlığı var ve bunların maalesef yeni definlerle birlikte eski kabirlerin tahrip edildiÄŸini ve yok edildiÄŸini görüyoruz. Mesela bu ÅŸehir mezarlıkları için de geçerli. Edirne'de maalesef bir mezar taşı kıyımı, bir mezarlık tahribatı var" dedi.

'HEPSÄ° OSMANLI HATIRASI' 

Prof. Dr. Beksaç, şehir mezarlıklarının 20'inci yüzyılın başlarından sonra yaygın hale geldiğini, bu tarihe kadar kişilerin cami hazirelerine defnedildiğine de dikkat çekti. Beksaç, "Bilindiği gibi mezarlıkların Osmanlı devrinde kullanılmaya başlanması Batı örnekleri doğrultusunda 20'inci yüzyılın başlarından sonra şehir mezarlıkları kullanılıyor. Ondan önceki süreçlerdeki bütün definler genellikle mescitler, camiler ile diğer dini birimlerin tekkelerin ve dergahların çevresinde yapılmaktaydı. Zaman içinde bu 20'inci yüzyıl sonrasında batılılaşmanın etkisiyle özellikle Avrupa'ya gidip gelen kişilerin etkisiyle birlikte şehir mezarlıklarına dönüştü. Esasında bu küçük mescitlerin, camilerin çevresindeki alanlarda çok sayıda defin vardı. Yani aradan geçen yüzlerce yılın getirdiği definler vardı.

Bunlar bir Osmanlı hatırasıydı. Hele hele Osmanlıcıyız, diyenlerin özellikle koruması gereken bir hatıraydı. Maalesef şu anda gördüğünüz gibi kabristandan geriye kalan bütün taşlar duvarda ama bu son süreçlerin değil yani bu çok uzun süreçlerden beri yapılmakta olan bir durum. Yani camilerde, mescitlerde yapılan bütün restorasyon çalışmaları esnasında ilk defa tahrip edilen yerler genellikle bu hazireler oluyor. Son zamanlarda bunun planlı ve programlı olmayışından, restorasyon yapan şirketlerdeki uzmanların bazı kişilerin ilgisizliğinden maalesef bu duvarlar mevcut" diye konuştu.