Türkiye'de cumhurbaşkanlığı seçimleri

Anayasa'da yapılan deÄŸiÅŸiklik sonucunda Türkiye'nin 12. cumhurbaÅŸkanı ilk defa TBMM yerine halk tarafından seçilecek. Ä°ki turlu olarak öngörülen seçimlerde birinci tur 10 AÄŸustos Pazar günü gerçekleÅŸtirilecek. Bu turda geçerli oyların salt çoÄŸunluÄŸunu yani yüzde 50'sinden fazlasını alan aday Çankaya'ya çıkacak. Yarış, BaÅŸbakan Recep Tayyip ErdoÄŸan, çatı aday Ekmeleddin Ä°hsanoÄŸlu ve HDP lideri Selahattin DemirtaÅŸ arasında geçecek. 91 yılda cumhurbaÅŸkanı seçimleri her zaman büyük önem taşıdı, bazı dönemler büyük krizler yaÅŸandı. Ä°lk cumhurbaÅŸkanı 29 Ekim 1923'te yapılan seçimle belirlendi. Mustafa Kemal Atatürk (tek adaydı), Meclis oturumunda hazır bulunan 158 milletvekilinin oy birliÄŸiyle (o zaman milletvekili sayısı 287 idi) cumhurbaÅŸkanı oldu. Vefatına kadar 15 yıl görevine devam etti. 11 Kasım 1938'de 348 milletvekili, CHP grubunun adayı Ä°smet Ä°nönü'yü oy birliÄŸiyle KöÅŸk'e gönderdi. Ä°nönü 3 defa daha seçilerek toplamda 4 defa o koltukta kaldı. 

“ADAY GÖSTEREMEZSÄ°NÄ°Z”

 Tek partili hayata geçiÅŸin ardından CHP muhalefete düÅŸünce Demokrat Parti (DP) Meclis Grubu, 20 Mayıs 1950 günü toplanarak Celal Bayar'ı KöÅŸk'e aday gösterdi. Oy kullanan 453 üyenin 387'si Bayar'a “evet” dedi. Ä°smet Ä°nönü, ilk turda seçilen Bayar karşısında 64 oyla hezimete uÄŸradı. Bayar, 2 dönem daha seçildikten sonra 27 Mayıs 1960 darbesiyle asker tarafından indirildi. Darbenin komutanı Cemal Gürsel, siyasi parti genel baÅŸkanları ve kuvvet komutanlarıyla yaptığı toplantıda, “Partiler, cumhurbaÅŸkanlığı için namzet göstermeyecek” dedi. Gürsel, 607 üyenin 434'ünün reyini alarak rakipsiz ÅŸekilde amacına ulaÅŸtı. Adalet Partisi Cumhuriyet Senatosu Samsun üyesi Ali Fuat BaÅŸgil aday olmak istedi fakat Milli Birlik Komitesi üyelerinin baskısı üzerine vazgeçti. Gürsel, saÄŸlık sorunları sebebiyle 1966'da KöÅŸk'e veda etti. Ordu, hem hükümete hem de muhalefet partilerine kendi adaylarının Genelkurmay BaÅŸkanı Orgeneral Cevdet Sunay olduÄŸunu yazılı ÅŸekilde bildirdi. Adalet Partisi, darbecilerin içinde olmamakla birlikte sonradan onlara destek veren Sunay'ı doÄŸal karşıladı. CHP, Sunay'a kendi adayı gözüyle baktığını, baÅŸka aday göstermeyeceÄŸini kamuoyuna duyurdu. Sunay, 28 Mart 1966'da 650 üyeli TBMM'de 477 üyenin oyuyla cumhurbaÅŸkanı seçildi. 

28 Mart 1973'te görevi sona eren Cevdet Sunay, yeni cumhurbaÅŸkanının kim olacağına iliÅŸkin önce siyasi liderlerle sonra kuvvet komutanları, Genelkurmay BaÅŸkanı Orgeneral Faruk Gürler ve BaÅŸbakan Ferit Melen'le görüÅŸtü. 12 Mart 1971 muhtırasıyla hükümeti deviren Gürler, aday olmak amacıyla Genelkurmay BaÅŸkanlığı'nı bıraktı. CumhurbaÅŸkanı Sunay, 7 Mart'ta Gürler'i kontenjan senatörü olarak atadı. Ardından 3 Mart'ta seçim süreci baÅŸladı. “Gürler'i seçmezseniz sizi tankla çiÄŸneriz” tehditlerine pabuç bırakmayan Adalet Partisi ve Demokratik Parti, kendi adaylarını (Tekin Arıburun ve Ferruh Bozbeyli) gösterdi. CHP, katılmama kararı aldı. Ä°lk 6 turda hiçbir aday gerekli oyu alamadı. Bunun üzerine Fahri Korutürk isminde anlaşıldı. Korutürk, 6 Nisan 1973'teki oturumda 365 oyla 6 Nisan 1980'e dek cumhurun başına geçti.

'UZLAÅžMA' DAYATTILAR

 12 Eylül'de yönetime el koyan Kenan Evren, 7 Kasım 1982'deki halk oylamasıyla onaylanan anayasa hükmü uyarınca cumhurbaÅŸkanlığı koltuÄŸuna oturdu. Darbe sonrası 31 Ekim 1989'daki seçim, 1982 Anayasasına göre TBMM'de yapılan ilk seçimdi. ANAP'ın Meclis'teki sandalye sayısı yalnızca kendi oylarına dayanarak cumhurbaÅŸkanı seçmeye yeterli olduÄŸu için ANAP Genel BaÅŸkanı ve BaÅŸbakan Turgut Özal, adaylığını ilan etti. Ancak ANAP'ın oylarının il genel meclisi seçimlerinde düÅŸmesi (yüzde 21.8) sebebiyle hem siyasi partiler hem de kamuoyunun önemli bir kesimi, Özal'a karşı çıktı. CumhurbaÅŸkanının, seçmen çoÄŸunluÄŸuna dayanarak seçilebilmesi için partilerarası uzlaÅŸmayla ile belirlenmesi gerektiÄŸi ileri sürüldü. 6 Kasım 1989'da görev süresi dolan Kenan Evren'in yerine üçüncü turda 285 milletvekilinden 263 oy alan Turgut Özal, 8. CumhurbaÅŸkanı seçildi. Aynı partiden aday olan parti içi muhaliflerden Fethi ÇelikbaÅŸ, 14 oyda kaldı. Muhalefet ise, seçimi boykot ederek oylamaya katılmadı. Ä°ktidar ile muhalefet arasında gerilimin en üst düzeye çıktığı bu dönemin en önemli özelliÄŸi, seçimin yalnız bir partinin katılımı ile gerçekleÅŸmiÅŸ olması ve meÅŸruiyet tartışmalarına konu olmasıydı. 9 Kasım 1989'da göreve baÅŸlayan Turgut Özal'ın 17 Nisan 1993'te vefatı üzerine cumhurbaÅŸkanlığı makamı boÅŸ kaldı. 

SEZER Ä°ÇÄ°N ÅžAÅžIRTAN MUTABAKAT

 Yeni KöÅŸk seçiminin 1. turu 8 Mayıs 1993'te gerçekleÅŸti. DYP-SHP koalisyon hükümetinin BaÅŸbakanı Süleyman Demirel, ortağının ve MHP'nin de desteÄŸiyle aday oldu. Demirel, 3. turda 244 oyla Çankaya'ya çıktı. Cumhuriyet tarihinde belki de gerilimin en az olduÄŸu seçim süreci böylece geride kaldı. 16 Nisan 2000'de yeni bir süreç yaklaşırken Demirel'in yeniden seçilmesine imkan verecek Anayasa deÄŸiÅŸikliÄŸi (5+5) gündeme geldi. Anayasa'nın 101. maddesinde önerilen deÄŸiÅŸikliÄŸin amacı, cumhurbaÅŸkanının görev süresini 5 yıla indirmek ve bir kimsenin iki defa seçilmesinin önünü açmaktı. DSP, MHP ve ANAP'ın gündeme getirdiÄŸi deÄŸiÅŸiklik önergesine, DYP'den de destek gelmesine raÄŸmen Anayasa deÄŸiÅŸikliÄŸi için yeterli oy çokluÄŸu saÄŸlanamadı. Bunun üzerine ortak aday arayışına giren koalisyon ortakları, dönemin Anayasa Mahkemesi BaÅŸkanı Ahmet Necdet Sezer'in adaylığında uzlaÅŸtı. DoÄŸru Yol Partisi ve Fazilet Partisi de buna destek verdi. Sezer, 3. tur oylamada 330 oyla alarak cumhurbaÅŸkanı seçildi. Sezer, 1982 Anayasası döneminde Meclis dışından seçilen ilk liderdi. 

 “KARDEŞİM ABDULLAH GÜL”

 Ahmet Necdet Sezer'in görev süresinin bitimine doÄŸru halefi için adaylar açıklanmaya baÅŸladı. Ä°ktidar partisi AK Parti, Abdullah Gül'ü aday gösterdi. Aynı partiden Ankara milletvekili Ersönmez Yarbay da aday olduÄŸunu açıkladı. Seçimden önce tartışılan konu ise, Meclis'in açılabilmesi için 367 milletvekilinin katılımına ihtiyaç olup olmadığıydı. Formülün arkasında isim, Yargıtay Onursal BaÅŸsavcısı Sabih KanadoÄŸlu idi. Ä°lk turda oturuma 361 milletvekili katıldı. Muhalefet '367 ÅŸart' dedi. Daha sonra seçime geçildi ve Abdullah Gül, 357 oy aldı ancak gerekli 367 oya ulaÅŸamadı. Ä°lk tur tamamlandıktan sonra Genelkurmay BaÅŸkanlığı, gece saat 23.27 Nisan Bildirisi'ni (e-muhtıra) yayınladı. Buna hükümetin karşılığı çok sertti. CHP, oylamanın iptali ve yürütmenin durdurulması amacıyla aynı gün Anayasa Mahkemesi'ne baÅŸvurdu. Mahkeme, itirazı kabul etti.  Bunun üzerine seçimin ilk turunun 6 Mayıs'ta yenilenmesine karar verildi. Ancak oturuma 358 milletvekili katıldığından Gül adaylıktan çekildi ve süreç sonuçsuz kaldı. 22 Temmuz'da genel seçime gidildi. KöÅŸk seçimi genel seçimlerin sonrasına bırakıldı. Ardından Anayasa'da önemli deÄŸiÅŸiklikler yapıldı. 367 ÅŸartı kaldırıldı, cumhurbaÅŸkanının görev süresi 5 yıla indirildi ve halkın seçmesine karar verildi. Bunun üzerine CumhurbaÅŸkanı Sezer, hem kanunun iptali için Anayasa Mahkemesine baÅŸvurdu hem de kanunu halk oylamasına sundu. Kanun, 21 Ekim 2007'deki halk oylamasında yüzde 68.95 oy oranıyla kabul edildi. Abdullah Gül, 28 AÄŸustos 2007'de üçüncü tur oylaması yapılan seçimde 448 oyun 339'unu alarak Sezer'in yerine geçti. DiÄŸer bir tartışma konusu da Gül'ün görev süresiydi. Tartışma 19 Ocak 2012'de 6271 sayılı kanunla noktalandı. Kanunla Gül'ün görev süresi 7 yıl olarak belirlendi. Buna göre; Gül'ün görev süresi 28 AÄŸustos 2014'te bitecek.

Tek parti döneminde, seçim sandıklarının bulunduÄŸu yerde CHP bayrağı da eksik olmazdı.

Kaynak: Türkiye