Üstü kadar altı da gizemli

Tarihi Yarımada'nın altında kalan sarnıçlar, çukur bostanlar, su yolları, maksemler, kuyular, ayazmalar, çukur çeÅŸmeler, yangın havuzları ve arkeolojik mimari kalıntılar, Kültürel Mirası Koruma Uzmanı ve Tarihçi Arzu UlaÅŸ tarafından incelenerek görüntülendi. 3 yıl süren çalışmada 285 yer altı yapısı incelendi. Çalışmada, yüzyıllarca Ä°stanbul'un su ihtiyacını karşılayan sarnıçların metruk halde olduÄŸu ortaya çıkarıldı. Çalışmada paslı demir kapaklardan girilerek 23 metre derinliÄŸe inildi ve su kanallarında küp, kemik parçaları ve eÅŸya atıklarına rastlandı. UlaÅŸ, çalışması sırasında Tarihi Yarımada'nın altındaki su kanallarında botlarla dolaÅŸtı. Su kanallarını adım adım gezen UlaÅŸ,  bazı noktalardar sürünerek geçti. Aynı zamanda bu çalışma hikayelere konu olan Ä°stanbul'un gizemli tünel ve kaçış noktalarının efsane olduÄŸunu ortaya çıkardı. Antik dönemden itibaren Ä°stanbul'un su isalesi için çok önemli olan su kanallarında günümüzde artık küp, kemik parçaları ve eÅŸya atıkları olduÄŸu görüldü. 

"Ä°STANBUL'UN YER ALTI YAPILARINI AYDINLATMAK Ä°STEDÄ°M"  

Ä°stanbul'un yer altı yapılarını aydınlatmak fikriyle yola çıktığını söyleyen Arzu UlaÅŸ, "Çok katmanlı bir özellik gösteren Ä°stanbul'un tarihi katmanlarının keÅŸfi günümüzde hafriyat çalışmaları ve imar faaliyetleri sırasında tesadüfen ortaya çıkmakta. Ben de kentin bütüncül yapısına ve dokusuna dair çalışmaların eksikliÄŸini fark ettim. Bu nedenle Osmanlı Devleti'nin baÅŸkenti olan Ä°stanbul'un yer altı yapılarını aydınlatmak istedim. Öncelikle BaÅŸbakanlık Osmanlı ArÅŸivi'nde yer altı yapılarının katalog taramasını yaptım. Daha sonra belgeleri dönemin tarihi haritaları üzerinde konumlarını tespit ettim. Tespitleri yaptıktan sonra da bu yerlerin güncel durumunu görmek istedim. Böyle bir çalışmayı gerçekleÅŸtirmek için birçok yerden izinler almam gerekti. Öncelikle, Ä°stanbul Ä°l Kültür Turizm Müdürlüğü, Vakıflar Birinci Bölge Müdürlüğü, Ä°stanbul il Müftülüğü ve Ä°stanbul Milli EÄŸitim Müdürlüğü'nden izinler aldım. Yer altına inmek için aynı zamanda profesyonel maÄŸaracılar ve dalgıçlarla çalıştım. Yer altı eserlerin iç mekanlarında da video ve fotoÄŸraf çekimleri yaptım" dedi. 

 "285 YER ALTI YAPISINDAN 59'U KAYIP"  

Çalışmalarının üç yıl sürdüğünü belirten UlaÅŸ, "Kütüphane ve arÅŸiv çalışmalarımın yanı sıra, dönem dönem yer altı yapılarına indim. Osmanlı belgeleri ışığında Tarihi Yarımada'da 285 tane yer altı yapısı inceledim. Çalışmalarımız sonucunda 285 yer alt yapısından 59'nun günümüzde artık mevcut olmadığını ve kayıp eser olduÄŸunu belirledim" diye konuÅŸtu. 

 "KARADENÄ°Z MEDRESESÄ° SARNICI'NIN GÖRÃœNTÃœLERÄ° Ä°LK DEFA BU ÇALIÅžMAYLA ÇEKÄ°LDÄ°"  

Çalışmaların ilklerini anlatan UlaÅŸ, "Fatih Camii Karadeniz Medresesi, Ahmediye Camii, Süleymaniye Camii ve Arkeoloji Müzeleri bahçesinde bulunan sarnıçların su altı görüntüleri bu çalışma ile ilk defa görüntülendi. Aynı zamanda Caferiye Han'ın, Sokullu Mehmet PaÅŸa Camii'nin ve Sultanahmet Camii'nin su yolları iç mekanı ilk kez görüntülendi. Bir de çalışmamda Büyük Yeni Han Su Yolu olarak isimlendirdiÄŸimiz aktif su akışı olan bir su kanalı keÅŸfettik" ÅŸeklinde konuÅŸtu.  

"SARNIÇLARDA KÃœP, KEMÄ°K PARÇALARI VE EÅžYA ATIKLARI OLDUÄžUNU GÖZLEMLEDÄ°M"  

Arzu UlaÅŸ,  "Yer altında beni en çok etkileyen ve en ilginç bulduÄŸun yapı Fatih Karadeniz Medresesi Sarnıcı oldu. Bu sarnıç ile ilgili araÅŸtırmalarım derinleÅŸtirdikçe sarnıç hakkında yeni bilgiler edindim. 1939 yılından sonra sarnıcın giriÅŸ kısmının bulunmadığı tespit ettim. Bizler yer altındaki sarnıcın suyla dolu olan iç mekanını botlarla gezdik. Aynı zamanda sarnıcın içinin örtü sistemine kadar su dolu olduÄŸunu gözlemledim. Sarnıçta beni en ÅŸaşırtan kısmı ise sarnıcın zemininde arkeolojik dolgu tabakası olduÄŸunu fark ettim. Ve sarnıcın içerisinde küp, kemik parçaları ve eÅŸya atıkları olduÄŸunu gözlemledim" ifadesini kullandı.

"BU SARNIÇLAR ZAMANINDA BÃœYÃœK BÄ°R HALKIN SU Ä°HTÄ°YACINI KARÅžILIYORDU"  

Bu sarnıçların artık metruk durumda olduÄŸunu belirten UlaÅŸ, "Yer altında bulunan bu sarnıçları metruk bir halde bulduk. Sarnıçlara demir bir kapaktan girdikten sonra sarnıçların küf ve pas kokan hikayeleriyle karşılaÅŸtık. Ancak bu sarnıçlar zamanında halkın büyük bir su ihtiyacını karşılıyordu. Åžimdilerde ise metruk durumda" ifadelerini kullandı. Bu sarnıçların artık üzerinden insanların gelip geçtiÄŸi yerler olduÄŸunu anlatan UlaÅŸ, "Sarnıçlar ÅŸehir için hem sanatsal hem mimari açıdan özgün yapılar. Bu sarnıçlar antik dönemden itibaren Ä°stanbul'da suyun isalesi, tanzimi ve dağıtımı noktasında çok önemli" diye konuÅŸtu. 

 "YÃœZYILLARCA Ä°STANBUL'A SU ULAÅžTIRAN SU YOLLARI MOLOZLARLA KAPANMIÅž"  

Su yollarının yer altında bazı bölgelerde insan boyunu aÅŸtığını söyleyen Arzu UlaÅŸ, "Ä°nsanların toplumsal belleÄŸinde şöyle bir efsane var. Ä°stanbul'da yer altına inilen her noktanın Ayasofya'dan çıktığını, ne yazık ki, ben böyle bir ÅŸeyle karşılaÅŸmadım. Ama çalışmamın en önemli omurgası olan Osmanlı su yolları haritasını ilk defa da bu çalışmayla tespit ettik. Haritalara göre zamanında Edirnekapı'dan ÅŸehre giren su Topkapı Sarayı'na kadar bir isale hattı ile uzanmaktaymış. Ama günümüzde imar faaliyetleri, ya da kentin deÄŸiÅŸen silueti ile bu su yollarının moloz yığınlarıyla kapatıldığını gözlemledim. Yine su yollarının bazı bölgelerde sürünerek ilerlediÄŸimiz noktalar oldu. Döneminde bu su yolları kaçış yolu olarak kullanılmış olabilir ancak ben geçiÅŸ ve kaçış tünellerine rastlamadım" ÅŸeklinde konuÅŸtu. 

"ÅžEHZADEBAÅžI CAMÄ°Ä° SU YOLU GÄ°RDİĞİMÄ°Z EN UZUN SU YOLUYDU"  

UlaÅŸ sözlerini ÅŸu ÅŸekilde tamamladı: "Osmanlı belgeleri ile tespit ettiÄŸimiz ve beni en çok etkileyen bir diÄŸer su yolu ise Åžehzadebaşı Camii su yolu oldu. Åžehzadebaşı Camii su yolu giriÅŸ noktaları ikiye ayrılmakta. Bu su yolu ÅŸu ana kadar girdiÄŸimiz en uzun su yolu oluyor. Åžehzadebaşı Camii su yolundan yaklaşık 200 metrelik bir su yolu tespit ettim."