DÜNYA OKUMA GÜNÜ (1)

8 Eylül Dünya Okuma Günü olarak BM tarafından kabul edilmiş,  bu günde bazı faaliyetler yapılarak,  insanlara okumanın,  kitap mütalâa etme­nin kadri kıymeti anlatılmaktadır.

İnsanlığın yeni farkına vardığı okumanın,  öğrenmenin faziletini 1400 sene önce inananlara emreden ve ilk ayetini “Oku”(1) diye gönderen İs­lâm’ın yüceliği hemen ortaya çıkmaktadır.

Kur’anda kitap kelimesi 262,(2)  düşünme,  araştırma 200,  ilim ve ilme teş­vik etme de 670 yerde zikredilmektedir.(3) Yani İslâm tefekkür,  tezekkür ve araştırma dinidir.

Bu tavsiyelere uyup,  ilmin kıymetini iyi anlayan ve gereğini yapan ilk Müslümanlar; en kısa zamanda büyük bir İslâm devleti kurmuşlardır.

Bu hususta onların yani Sahabe-i Kiramın izinden giden Emevîler,  Ab­basîler,  Selçuklular ve Osmanlılar büyük devletler kurmuşlar,  Çin’den En­dülüs’e (İspanya), Kırımdan Yemen’e kadar insanlar İslâm’la şereflen­miştir. Kısacası Ortaçağ Müslümanların altın asırlarıdır,  dünyanın süper güçleridir­ler. Konu çok kapsamlı olunca ben bu makalemde sadece Os­manlı ve günü­müzde okuma ve ilimle ilgili bazı misaller vereceğim:

Osmanlıda en güzel hediye kitap kabul edilirmiş.(4) İlim erbabının yağ­murda yaşta kolaylıkla kitap taşıyabilmesi için cübbelerinin yenleri çok geniş yani kitap sığabilecek şekilde dikilmiştir. İlim vasıtası diye kâgıdı kutsal ka­bul etmişler ve yerlerde gördükleri an,  hemen toplayıp bir kenara kaldırmış­lardır. Hâlbuki ö dönemlerde Avrupalılar kitap yazanları kitapları ile birlikte diri diri yakmakta idiler.(5) 

 Muhiddin Arabî şöyle demiştir: “Hayatımda kitap gibi cübbemin ye­nine sığabilen bir bağ,  kucakta taşınabilen bir bahçe,  ölülerle konuşabi­len,  diri­leri konuşturan bir dost görmedim.”

Fatih İstanbul’u alır-almaz hemen Sahn-ı Seman medreseleri diye üni­versiteler açtırmış ve 14 kütüphane hizmete sunmuştur.(6) Fatih’in; dinî ve millî eserlerin yanında,  Yunan klâsiklerini bile okuyup tetkik ettiği yeni yeni araştırmalar neticesi ortaya çıkmaktadır.(7) Savaş meydanlarına gider­ken bile ilim erbabı ile yolda at üzerinde ilmî müzakereler yaptığı bilinen gerçekler­dendir.(8)

Yavuz’un günde üç saat uyuyup,  8 saat kitap okuduğu tarihlere geç­miş ve: “Mumlar tükenir,  güneş doğar o hâlâ okurdu,  gözüne uyku girmezdi” denmiştir.(9) Savaşa giderken bile yanından ilim erbabını ve kitapları eksik etmemiş,  develere sandıklar dolusu kitaplar yükletip götür­müş,  okumuş,  okutmuş,  böylece dünyada ilk seyyar kütüphaneyi ihdas etmiştir.(10)

Osmanlıda bayram ve törenlerde herkes padişahın elini öper,  ilmiyeyi temsil ettiği için sadece Şeyhülislâma öptürmez,  padişah kimsenin ayağına kalkmaz sadece Seyhülislâmın ayağına hürmeten kalkar,(11) suçlu olan her­kes gerekiyorsa idam edilebilir, sadece şeyhülislâm idam edilemez,  hapsedilemez, sürgün edilemez, büyük bir suç işlemiş ise sadece görevin­den azledilir.(12) 

Fakat sonra roller değişmiş,  Batılı ilmin ve ilim adamının kadrini kıy­metini bilip,  bu sahada son sürat yol alırken,  bizler okumayan,  ilme ve âlime değer vermeyen,  bunun önem ve ehemmiyetini takdir edemeyen,  hatta ilim erbabına zulmeden,  onlarla alay eden,  ilimle uğraşmayı “İnek­lemek,  enayi­lik…” telâkki eden,  tabi neticede de bu günkü acıklı duruma düşen insanlar olmuşuz.

Dipnotlar: 1- Alak Sûresi, 1.

2- İbrahim Refik,  “Köklerden Göklere”,  Albatros Yay. 3. Bas. 2001,  s. 112. 

3- A. Saim Kılavuz,  “Peygamberlik ve Vahiy Müessesesi”,  Kutlu Doğum Haftası, DİB.Yay. Ekim 1990,  s. 31.

4- Vahit Çabuk, Tarih ve Medeniyet Dergisi Eylül 1995. Sayı 19. s. 36.     

5- İbrahim Refik,  “Kültürde Dirilmek”,  TÖV Yay. İzmir,  1998,  2. baskı,  s. 113.   

6- Osman Keskioğlu, “Müslümanların İlim ve Medeniyete Hizmetleri”,DİB Yay.s. 19.  

7- Mustafa Armağan, “Osmanlı İnsanlığın Son Adası”, DA yayınları,  İst. 2002,  s. 317.     

8- Faik Reşat,  “Eslâf”,  Tercüman,  1001 temel Eser,  s. 64.   

9- Refik İbrahim, “Efsane Soluklar” T. Ö. V. Yay. İzmir 1993,  s. 3.             

10- Tarih ve Düşünce Dergisi,Ekim 2003,sayı 2003/10 s.31.geniş bilgi icin Bkz:Abdullah Uçar, “İslâm Âlemi Neden Geri Kaldı”,  Konya 2003,  s. 160.     

11 - İsmail Hâmi Dânişmend,“Tarihi Hakikatler”,Tercüman Gazetesi Yay.1979, c.2, s. 647.   

12 - Erol Güngör,  “İslâm Üzerine Düşünceler”,  s. 71; Yılmaz Öztuna,  “Tarih Sohbetleri”, Ötüken Yay. İst. 1988,  s. 245. Son zamanlarda bu gelenek bozulmuş ve bu cezalara  uğrayan Şeyhül İslâmlar olmuştur.