Engellenen güzel ülkem (12); Madencilik örneği Trona
29 Ekim 2024, Salı 00:01Trona cevheri, tabiatta doğal olarak bulunan soda minerallerinden en yaygın olanıdır. Soda Külü üretiminde kullanılan temel hammaddedir. "Sodyum karbonat" veya "Tabii Soda" olarak da adlandırılır. Ülkemin bilinen zenginliği bor madenine kıyasla trona rezervlerimiz daha fazla; Avrupa ve yakın çevremizde trona madeni sadece ülkemizde var; cam-kimya-kağıt selüloz-deterjan-tekstil-gıda arındırma-ilaç-hayvan yemi-sanayi ara maddesi olarak ekonomik değeri çok yüksek bir madendir. En büyük rezerv Amerika Birleşik Devletleri . Amerika 1938 yılında tespit ettiği madende ilk kuyuyu 1946 yılında açmış ve 1948 yılında ticari değer kazandırmış. Ülkemde 1979 yılında Beypazarı’nda 240 milyon ton, 1988 yılında Kazan’da 600 milyon ton rezerv tespit edilir. İçerdiği tenör oranı nedeniyle de değerli bir rezervdir. Aslında 1969 yılından başlayarak sentetik soda üreticisidir Türkiye ancak 1975 yılında kapasite artsa da sentetik üretimin pahalı olması sanayi girdisinde önemli bir dezavantajdır, dahası ithalat devam etmektedir. Tespit edilen Trona madenleri değerlidir ancak işletilmesi konusunda engeller hem içeriden hem dışarıdan eksik olmaz ve yıllarca değerlendirilemez trona madenimiz. Öyle ya, ithalat sürmelidir, ucuz doğal ürüne kavuşamamalıdır ülkem, yakın coğrafya hatta Avrupa’da trona rezervi yoktur ve bu bölge Amerika başka trona üreticilerinin pazarıdır. Trona üretime geçerse hem ithalat önlenecek, hem daha az enerji ve su kullanımı ile sanayiye destek olunacak, ucuz ana hammmadde sağlanacak, yüksek verimle üretim gideri azalacak, ihracatla ülkem kazanacak hem de ciddi istihdam yapılacaktır. 1983 yılında rezervler işletilme amacıyla Etibank’a devredilir. 1997 yılına kadar cümlemi bağışlayın “üretsek mi toprak altında mı saklasak?” benzeri tartışmalarla yabancı kuruluşlara işletim verimliliği araştırmaları yaptırılır, mesela Kazan rezervleri işletilme amaçlı olarak dünyanın devlerine ihale edilmiştir ancak firma 2010 yılına kadar üretim yapmamıştır, zaten 1997 yılında fizibilite raporu hazırlayan yabancı kuruluş olumsuz görüşle raporu sonlandırmıştır. Etibank yetkilileri 1993’te trona kartelini oluşturan FMC Wyoming Corporation - ABD, Solvay - Belçika ve Canadian Oxy firmasına proje ve fizibilite oluşturmak için yetki verirler, şaka gibidir zira üste milyon dolarlar verilerek rapor istenen firma bu işin kartelidir ve elbette istemeyecektir sizin üretiminizi. 1994 yılında trona madeni devletçe işletilecek maden vasfından çıkarılıp özel teşebbüs çalışmasına izin verilir. Stratejik ürünün aslında yıllar önce Osmanlı döneminde Van başta göllerden doğal olmayan soda üretimi vardır ancak elbette sentetik ürün doğal gibi fizibl değildir. 1998 yılında Eti Soda AŞ kurulur devlet özel sektör ortaklığıyla. Amerikan Kvaerner Metals, Beypazarı trona madeni için 300 milyon dolar yatırım gerektiğini belirten raporunu 2001’de tamamlar ancak kira sözleşmesine bir türlü geçilemez. Oysa bu anlaşmalara göre, Eti Soda üretimi yapacak ve dört yıl sonra yılda 4 milyon dolar kira ödeyecektir. Ortaklık içindeki Vakıfbank’ın Bayındır Grubu’ndan aldığı hisseler Park Grubu’na geçince işler nispeten değişir. Trona konusunda dev olan Amerikalı şirketin Hindistan başta dünyada yaptığı ve yaptırmadığı çalışmalar farkedilir yeni yönetimce . 2009 yılında Beypazarı soda külü tesisleri 11 yıllık uzun mücadeleden sonra faaliyete geçer. 2019 yılında Kazan Soda Elektrik tesisleri üretime geçer nihayet. Bugünkü durum sanayimiz başta cam sanayi sentetiğe göre 6 kat ucuz hammadde sağlıyor, ülkem bir kuruş ithalat gideri olmadan milyon dolarların üzerinde soda külü ihracatı yapıyor. Yetinilmemiş Paşabahçe ve Ciner grubu Amerika devraldığı tesislerde üretim yatırımı gerçekleştiriyor ve artık dünyanın en büyük soda külü işletmecilerindeniz. Ülkem solusyon madenciliği ile yaptığı üretimin patentini elinde bulunduruyor ve bu tarz üretim dünyada bir ilk. Neler neler olur başta siyasiler insanımıza güvense. Yıllar içinde Maden Tetkik arama gibi bir dev kuruluş tasfiye edilmemiş olsa, yabancı reçeteleriyle kalkınma umut edip milyon dolarlar yabancı tröst işletmelere olumsuz rapor alma ihtimali yüksek olmasına rağmen fizibilite raporlarına paralar saçılarak zaman kaybedilmese. Yıllarca işletilmeyen trona madeni acı hikayesini paylaştım. Emek veren ve faaliyete geçmesine vesile olan yüreklere şükran duyuyorum. Bizim değeri giderek artan nadir elementlerimiz de var yeraltında, umarım onlar benzer kaderi yaşamaz.
Yorum Yazın
E-posta hesabınız sitede yayımlanmayacaktır. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişdir.