Engellenen güzel ülkem (16) Tarihimizde gemi ve tersaneler
26 Kasım 2024, Salı 00:01Selçuklular döneminde Çaka bey 1081’de İzmir’de ilk tersaneyi kurdu ve ilk Türk donanmasını inşa etti. 1227- Alanya’da Alaiyye tersanesi dönemin en önemli eseri. Öncesinde Beyşehir’de henüz kazıları devam eden Kubadabad Saratı kayıkhanesi başka bir önemli kalıntı. Osmanlı döneminde İzmit, Karamürsel, Gelibolu, İstanbul, Sinop, Süveyş tersaneleri mevcut. 1327 Karamürsel’de ilk tersane..Düzenli ve ilk büyük Osmanlı tersanesi 1390 Yıldırım Bayezid döneminde yapımına başlayan Gelibolu tersanesi. 1455 yılında temeli atılan Haliç tersanesi Fatih Sultan Mehmet ‘in eseri ve yılda 249 gemi inşa edebilecek kapasitede. Tersane-i Amire yani Galata-Haliç- İstanbul Osmanlı donanmasının merkez üssü.1327 Amerika’dan gelen mühendisler desteğiyle II. Mahmut döneminde denize indirilen Mahmudiye savaş gemisi var tarihimizde. 1840 Abdülmecid döneminde Şirket-i Hayriye kuruldu. Çok sayıda savaş gemisi alındı ancak II. Abdülhamid döneminde donanma Haliç’e terk edildi 1682-1770 Osmanlı donanmasında kadırgadan kalyona geçiş dönemi. Mahmudiye, 1874 yılında memur maaşlarının ödenmesi için söküldü ve parçaları satıldı. Hazin. Osmanlı’da gemi yapımı kah Amerikan kah Avrupalı uzmanlar bilgeliğinde. 1835 yılında Nusretiye kalyonu denize indirildi. Abdülmecid dönemi buharlı gemiler dönemi. 1869 Mekteb-i Bahriye mezunu Ahmet Besim Paşa ilk buhar makinesi tasarımını yaptı. 1892 yılında Abdül Kadir zırhlısı kızağa kondu; fakat teknik yetersizlikler ve mali sıkıntılar ile bu proje yıllarca sürdü ve 1914 yılında da iptal edildi. 1904 Hamidiye kruvazörü üretildi. 1911 yılında Trablusgarp Savaşı başladı ve İtalya, parasını aldığı halde Drama kruvazörüne el koydu. Cumhuriyet tarihinde Türkiye gemi tezgahlarında inşa edilen ilk gemi 1935 Gölcük tankeri. 1937 Şirket-i Hayriye Kocataş yolcu vapuru, 1938 Sarıyer yolcu vapuru denize indirildi. Öncü denizci Ata Nutku (1904-1994) Almanya gemi mühendisliği mezunu. Yusuf Ziya Önil, Ata Nutku, Nedret Utkan, Celalettin Erol, Sadullah Bigat ekibi aralarında Kartal ve Kabataş arabalı vapurların da bulunduğu 21 çeşit gemi üretimi ve Abidin Daver şilebini inşa ettiler. Gölcük tankeri 1983 yılına kadar hizmet etti. 27 Mart 1938 tarihinde Atak mayın gemisi inşa edildi. 27 Şubat 1937 tarihinde özel sektörün ürettiği ilk Türk gemisi Belkis denize indirildi. 1952’de Denizcilik Bankası kuruldu. Bu üretimler başarılırken gene de örneğin Almanya’ya gemi siparişleri verildi maalesef. 1960’larda Haliç, Camialtı ve İstinye tersanelerinde yük ve yolcu taşımacılığı yapan tekneler imal edildi.1990’da Haliç temizlenmesi gerekçesiyle Haliç tersanesinde eleman azaltımına gidilir, köprü uzun süre gemi geçişine izin vermeyince makineler atıl hale gelir, adeta harabe halini alan tersane dünyanın en eski ve çalışan tersanesiyken 2008 yılında Belediye’ye devredilir. Osmanlı’nın Camialtı tersanesi çeşitli idari yapılanmadan sonra 1952 yılına kadar tamirat dışında çeşitli önemli üretimler de yaptı . 1990 sonrası sipariş verilmez oldu, 1999 yılında atıl hale geldi, 2013 yılında tarih oldu. Hasköy tersanesi 1937 Sarıyer şehir hattı gemisi gibi nice üretimlerle 1990 yılına kadar çalıştı, 1994’de Koç ailesine devredildi, Deniz Müzesi haline getirildi. İstinye tersanesi Fransızlar tarafından kuruldu,önemli çalışmalardan sonra 1991 yılında kapatıldı. Pendik tersaneleri 1936 yılında Atatürk’ün talimatları ile çalışmalar başladı, 1937 yılında temel atıldı. Yurtdışına mühendislik eğitimi için öğrenciler gönderildi, 1940 yılından 1969 yılına kadar inşaat durduruldu. 1969 ‘da Başbakan Demirel döneminde Polonya firması ile ortaklık anlaşması yapılsa da 1971 muhtırası ile anlaşma tekrar bozuldu. 1973’de Ecevit’in Başbakanlığı döneminde başlayan inşaat 1976 yılında durdurulur sosyal tesis dışında yapılan olmamıştır. 1982 yılında Ulusu döneminde açılır tersane. 1999 yılına kadar 25 gemi inşa eder üstelik beş adedi de Almanya ve Polonya’ya ihraç edilmiştir. 1999 yılında tersane Deniz Kuvvetlerine devredildi, kaybımız büyük oldu, üretilebilecek bir çok gemi siparişi başta uzak doğuya kaçtı. 2004 yılında Türkiye tersaneler master planı yapıldı ve yeni tersaneler kurulması başladı. Ülkemin en önemli sorunlarından motor üretiminin hazin tarihçesine gelince; 1978 senesinde, Cami altı Tersanesi'nde inşa edilecek 8 adet 5500 DWT’luk yük gemisi için 24 adet Dizel-Jeneratör ihalesi açılmış, yapılan ihaleyi Polonya'nın Cqielski Motor fabrikası kazanmıştı. Fabrika, motorları SULZER lisansı ile üretiyordu. Yüksek mühendis zamanın yetkililerinden Ali Can motorları komple almak yerine montaj da olsa bir bölümünü üretme arzusuyla görülmelere başlar. Sulzer firması ülkemizdeki işçilik kalite ve imkanlarını yerinde değerlendirmek isterler ve inceleme sonucunda “siz burada montaj değil motor yapacak imkanlara sahipsiniz” sözüyle Pendik tersane imkanlarını beğenirler. Polonya’da mühendis ve teknisyen eğitimi, montaj hatta yerli üretim amacıyla çalışmalar başlar, 1981 yılında Denizcilik Bankası ve Suljer anlaşmasıyla Pendik’te her tür ana ve yardımcı makine üretimi lisans anlaşması yapılmış olur. 1 Temmuz 1982 de temel atmayla birlikte siparişler de alınır. 1999 depreminden bir süre sonra, depremden zarar gören Gölcük Tersanesi yerine Pendik Tersanesi, Deniz Kuvvetleri’ne devredildi. Hazin bir uygulama yapılır maalesef, motor fabrikası tamir atölyesine dönüştürülür. Oysa motor üretimine devam edilerek döviz tasarrufu sağlanabilirdi. .Sonuçta ürettiği motorlar çalışmaya devam ederken motor fabrikası maalesef artık yok. Gelelim gününüze, Savunma Sanayimiz yılların emeğini son yıllarda atılan adımlarla taçlandırıyor. Bugün Milgem projesi kapsamında üretilecek 12 geminin beşi teslim alındı, üçü yapılıyor. 4 mart 2023 TCG Anadolu helikopterli ve siha barındıran çıkartma savaş gemisi,19 ocak 2024’de TCG İstanbul teslim alındı. Marlin otonom su üstü deniz aracı ihraç ürünümüz.. TCG Piri Reis denizaltı torpido atabilen sidalar gibi sayısız ürünümüz artık envanterde. ve yenileri, niceleri yapılmakta. Biliyoruz ki arkası gelecek gücümüze güç katacak. Bize de geçmişteki engellemeler artık yapılamasın duası ve dileğinde bulunmak düşüyor.
(Yüksek mühendis ünvanıyla ülkemin nice üretimine katkı sunan Sn. Ali Can’ın yazıları, Tüsiad gemi inşa sanayi, Tersane İstanbul yazıları gibi kaynaklardan yararlandım)
Yorum Yazın
E-posta hesabınız sitede yayımlanmayacaktır. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişdir.