HILYE-İ ŞERİF (3)

“Tacü’t-Tevârih” eserinin yazarı, Yavuz Sultan Selim Han’ın can dostu Hasan Can’ın oğlu, Haçova Savaşının manevi kahramanı Hoca Sa­dettin Efendi, onun huzursuz olduğunu görünce rahatlatmak için hemen “Hilye’den:

Hâsılı ey şeh-i iklîm-i vefâ

Sana cânım da fedâ ten de fedâ

Beytini okur ve şöyle der: “Bu sözleri diyebilmek için öm­rünün yarı­sını, hatta belki tamamını vermeye hazır kaç mümin vardır bilir misiniz? Ben ihlâs ile böyle bir beyte ruh üflesem ahiretimden hiç korkum olmazdı. İmdi, bunca yıl­dır ki Devlet-i Âliye’ye hizmette kusur etmemişsinizdir. İllâ bir hizmet eylediniz ki hepsinden fâiktir (üstündür) ve dahi eslâf (geçmişler) beyninde (arasında) böyle bir hizmet nasip olmuş âdem yoktur. ” Bu sebeble Sultan lll. Mehmet Han Gazi sizin mükâfatlandırılmanızı ferman buyuruyor, dile bizden ne dilersen!

-Özür dilerim efendimiz. Kulunuz Hilye-i Saâdeti caize kastıyla nazmetmiş değilim. O aşk-ı Ahmedî’dir. Âşık ma­şuktan ne isteyebilir?

-İyi ama Efendi, hünkâr arzusunu geri çevirmek töre­den midir?

-Haşa fehâmetlüm, lütfettiğiniz takdirler bendenize en büyük caize (mü­kâfat) sayılır. Başka şey lâyık değil, zaiddir.

Fakat Sinan Paşa ısrar eder ve şöyle devam eder:

-Mehmet Bey, galiba anlamadınız, hünkârımız efendi­miz size bir caize takdir eyledi. Siz almamak hakkına sahip değilsiniz.

-Ama devletlûm, ben onun caizesini rûz-ı mahşerde Sultan-ı Kevneyn, Nebiyy-i Muhteremeyn, İmamü’s-Sakaleyn Efendimiz hazretlerinden isteye­ceğim. Burada istemeyi ucuza satılmak addeylerim.

Bu sözler üzerine divan azaları dona kaldılar ve eserin neden bu kadar güzel olduğunu o an idrak ettiler. Divân’ın en ehven maslahatı sandıkları mü­zakere bir çetin ceviz çıkmıştı. Böyle bir talep karşısında kim caize ve­rilme­sini ısrar edebilirdi? Ancak madalyonun bir de öbür yüzü vardı. Şimdi bunu hünkâra kim arz edecekti? Bir yanda halis niyetle yapılmış bir nezir, diğer yanda devlet-i ebed-müd­det sahibinin bir fermanı.

O anda mesele birdenbire devlet krizine dönüşüverdi. Hâkânî’ye ısrar etmenin faydası olmayacaktı. Ama Sultana da mutlaka bir caize ihda kılın­dığını (verildiğini) bildirmek gerekiyordu. Hâkânî’ye izin verip gönderdi­ler. Sonra saat­lerce oturup meselenin halli için ne gibi çareler düşündü­lerse her birinin bir yönden mahzurlu olduğunu görüp vaz­geçtiler. Nihayet güneş gu­ruba yaklaşmıştı ki herhangi bir sonuca varamadan, ertesi gün yine divan kurulup çözüm aranmak üzere karar alıp dağıldılar.

Kubbealtı’nda (bakanlar kurulunda) iki gün üst üste di­van kurulması alı­şılmış hallerden değildi. Ancak çok nadir zamanlarda ve acil kararlar gerektiği zaman olağanüstü toplantılar yapılırdı. Hilye-i Saadet’e verilecek caize (he­diye) birden bire devletin üst bürokrasisini karıştırmış ve adeta bir harp divanı gibi herkesin zihnini meşgul eden acil bir mesele oluvermişti.

Ertesi günü divanda büyük müzakerelerden sonra Mehmet Bey’e tek­rar: “Hakanın teklifini reddetmek şeriata ve töreye uygun düşmez gibi…” sözlerle ısrar edilmiş ve ne türlü bir hediye istediği sorulmuş, bunun üze­rine Meh­met Bey şöyle demiş:

-Artık ihtiyar oldum. Her gün Edirnekapısı’ndan piyade (yaya) olarak gidip gelmeye kudretim kalmadı. Müsaade buyurulsa da hayvan ile gidip gel­sem. Dünyevi başka mü­kâfat istemem.

Bunun üzerine arzusu kabul edilmekle birlikte bu arzu­sunun devlet teş­kilât ve teşrifatına uygun olmadığı düşü­nülerek mesele komisyona ha­vale edilmiş ve üç kişilik bir heyetin konuyu incelemesi uygun bulunmuş.

Çünkü o dönemde cihat ehli yani askerler atlara biner, ilim ehli belli bir kariyeri, unvanı olan insanlar katırlara bi­ner yani onların tabir caizse makam arabaları onlar olur­muş. Diğer sıradan insanların şehir içinde binit kullanma­ları teamüle aykırı (yasak) imiş.

O zamanın âdetince komisyona havale edilen mese­lelerin bugünkü gibi gündemden düşmesi âdet edinilmemiş olmalı ki üç kişilik devlet ricali bu meseleyi hemen araştırır ve Hâkânî rütbesinde bir kişinin şehir içinde hayvana bine­rek dolaşmasının mümkün olmayacağına, Padişah fer­manı da olsa Ka­nunnâme-i Âl-i Osman hilâfına maslahat görülemeyeceğini, yasaları bir defa çiğnemenin devlet teşkilatını ileride hasara uğratacağı için nizam-ı devleti muhafaza etmek gerektiğini mübeyyin bir ariza hazırlar.

Eyvah!.. Asıl devlet krizi şimdi ortaya çıkmıştı. Her şey yeniden mi baş­layacaktı? Ya hünkâr sorarsa ne denilebi­lirdi? Hâkânî Bey de bir hediye al­saydı ne olurdu? Sorular, sorular…

Hâkânî Mehmet Bey’in atla gidip gelme arzusu o dö­nemde Osmanlı­nın delinmez devlet bürokrasisine takılır ama bir hile-i şer’iyye de bulunur. Uzak olan evine atla gidip gelmesine müsaade edilmez ama, ona iş yerine ya­kın bir yerden bir ev, Sultanın hediyesi olarak takdim edilir. Mesele böylece tatlıya bağlanır ve devlet teamülleri ve kuralları da zedelenmez.

Hâkânî Mehmet Bey, 1606 yılında vefat etmiştir. Vefatı esnasında ya­nında bulunan akraba ve dostları onun şöyle diyerek son nefesini verdiğini rivayet etmişlerdir:

“Yarân-ı safâ! Cennet bağçeleri ne güzel köşkler imiş.” (1)

Dipnot:

1-Hılye-i Hakânî ile ilgili bazı bölümler, İskender Pala’nın “Şiirler, Şairler, Meclisler”, L ve

    M Yay. 2002, s. 108’den özetlenerek alınmıştır.