İNSAN

Geçti âlemden adamlık devresi

İtimat et sen bu kal-i râciha

Şimdi hayvanlıktadır feyz-ü revaç

Ruh-ı insâniyyete  el-fatiha([1])               

                                           Ferit Kam

İnsanoğlu yeryüzünün en kıymetli, en değerli, en şe­refli, en harika varlı­ğıdır. Allah’ın en mükemmel eseridir. Kâinatta her şey onun için yaratılmış ve onun hizmetine sunulmuştur. Ona iyiyi kötüden tefrik edebilmek kabili­yeti olan irade-i cüz’iyye verilmiştir. Bu özelliğini işletir, hak ve hakikati bulur, yaratıcı­sının emirlerine tabi olursa, yukarıda sayılan sıfatların sahibi ve maliki olur, eşref-i mahlûkat sırrına erer.

Hz. Ali; “Ey insanoğlu! Sen kendini küçük bir cisim zan­netme, sende âlemler (büyük sırlar) gizlidir.”([2]) buyurur.

Hz. Mevlânâ da; “Ey insan! Surete sen küçük bir âlemsin. Fakat manen en büyük âlemsin” buyurur. (12977) ([3])

Aksine davranırsa, yani Rabbine değil de kötülükle­rin reh­beri olan şey­tana uyarsa o zamanda hayvanlardan bile aşağı olacağını Allah bize bildiri­yor.([4])

 Şairlerimiz de konuya dikkat çekmişler ve şöyle demişlerdir:

Dehri arasan binde bir âdem bulamazsın

Âdem görünen harları âdem mi sanırsın

Ziya Paşa

Cumhuriyetin ilk yıllarında doğru dürüst vasıta yok, fakir köylüler de şehre eşekleri ile geliyorlar, ama oda kötü bir man­zara arz ediyor. Bunun üze­rine bazı belediyeler mer­kezi yerlere eşekle girmeyi yasaklamışlar, bunun üzerine Neyzen Tevfik şöyle yazmış:

Şehirde men olundu gezmesi eşşeklerin amma

Bunun tatbiki mümkün mü diye herkeste bir şek var

Kolaydır dört ayaklı cinsi men etmek lâkin

Ben insanım diyenlerden yularsız pek çok eşşek var

Ferit Kam rahmetli günümüz insanının pek çoğunun ikinci kategoriye girdiği kanaatiyle konuya girişteki şiirini söylemiştir, pek de haksız sayılmaz.

"Bozulduğu zaman,  insandan daha korkunç yaratık yok­tur."    Sophokles

“Hiçbir çağda insan bugünkü kadar isteklerinin kölesi ha­line getirilme­miştir.” A. Özdönören

Hayvanda ve insanda hayat bir candır

İnsandaki esrârı bilen irfandır

Her can taşıyan ten ise insan olamaz

Gönlünde muhabbet taşıyan insandır                            

                                     Veysel Öksüz

Nasnettin Hoca merhum 6-7 yaşlarında oğlunu eşe­ğine bindirmiş tarlaya gidiyorlar. Görenler “zamane ço­cuklarında da edep terbiye kalmadı, kendi binmiş, zavallı ihtiyar yürüyor” demişler. Hoca çocuğu indirip kendi binmiş, rast gelenler; “İhti­yara da Allah merhamet ver­sin, kendi eşeğin üstüne kurul­muş, küçücük sabi arkala­rından koşuyor” demişler. Oğlunu da ya­nına alıp ikisi de binmişler; “el insaf, bu kadarı da olmaz, hay­vana hiç acı­mak yok mu?” demişler. İkisi de inip yürümeye başlamış­lar; “Allah dünyada ne ena­yiler yaratmış, ikisi de yürü­yor, hayvan hoplaya-zıplaya boş gidiyor” demiş­ler. Hoca eşeği sırtlayıp götürmeye çalışmış; “hoca delirdin mi?” demişler. Nihayet Hoca oğluna demiş ki; “evlâdım dünyada insan­ları memnun etmek kadar zor bir şey yok, görüyorsun” demiş.

Bu konuyu da, Niyazi Mısrî’nin kaç defa okuduysam ta­dına doyamadı­ğım bir şiiriyle bitirelim:

Nefsini terk etmeden Rabbini arzularsın,Hayvanı sen geçmeden, insanı arzularsın.

(Men arefe nefsehü, fekad arefe rabbeh),([5])Kendini sen bilmeden, Sübhanı arzularsın!

Sen bu evin kapısın, henüz bulup açmadan,Ma’şuka kavuşacak, zamanı arzularsın.

Dışarı üfürmekle, yakılır mı bu ocak?Gönlün Hakka vermeden, ihsanı arzularsın!

Dipnotlar:

Kavl-i râcih: Doğru söz, Feyz ü revaç: Revaçta olan, tercih edilen,

1-Kavl-i râcih:  Kıymetli söz; Feyz ü revaç:  Çok kıymetli, çok geçerli.

2-Tahirül Mevlevî,“Mesnevi Şerhi”, Selâm Yay. Konya, 1966, c.12, s.206.

3-Tahirül Mevlevî, “Mesnevi Şerhi”, Selâm Yay. Konya 1966.

4-A’raf  Sûresi, 179.

Gufran: Af, bağışlama, Mihman: Misafir, Rumman: Nar, Zünnar: Hıristi­yanlara mahsus kuşak, Umman: Okyanus.

5-Nefsini (bedenindeki mükemmelliği) bilen Rabbini de bilir mealindeki söz.