Konya; Bir Tramvay Kenti. 1917’den beri

“Toplu Ulaşım Sistemleri her ferde açık, daha önce belirlenmiş ücret karşılığı belirli güzergahta, belirli zaman tarifesine göre belirli duraklarda duran işletme sistemleri” olarak tanımlanmakta. Günümüzde en modern kabul edilen sistemler tramvaylar ve metro sistemleri elbette. Chicago 1892, Londra 1863, Paris 1900, Berlin 1902 yılında tanışmış tramvay sistemleri ile. Dünya’nın belli başlı metropolleri sistemleri revize edip kullanırken biz klasik alışkanlığımızı gösterip söküp atmışız eski sistemleri. Örneğin İstanbul’da 1914 yılında 130 kilometrelik raylı sistem mevcutmuş. 1955 yılında 270 araç ile 103 milyon yolcu taşıma kapasitesine ulaşan raylı sistem demode olduğu gerekçesiyle 1966 yılında dönemin İstanbul Valisi Haşim İşcan’ın talimatıyla rayların sökülmesi operasyonu ile son buldu İstanbul’da ve 1869 yılında başlayan Dersaadet  Tramvay İşletmesi’nin faaliyetleri sona erdi. Konya tramvayla en erken tanışan kentlerimizden. 1917 yılında Selanik’te elektrikli tramvaylar devreye alınınca zamanın Belediye Başkanı Mehmet Muhlis Koner döneminde Konya atlı tramvaylarla tanışır, hattın uzunluğu 30 kilometreyi bulmaktadır. Zamanın modernitesi uzun sürmez; Otomobilciler Şirketi iki adet küçük otobüs devreye alınca 1924 yılında tramvaylar hurdaya ayrılır. Konya’nın eskileri getirme alışkanlığı 1986 yılında da nükseder, Almanya’nın 1940-1970 yıllarında kullandığı Duowag marka tramvaylar önce Kayseri Büyükşehir Belediyesi’nin projesi olarak başlar ancak Konya Büyükşehir Belediyesi Başkan Ahmet Öksüz döneminde Konya’ya Duowag marka tramvayları getirme projesini devralınır, 1992 yılında tramvaylar hizmete girer. Konya sistem tartışılsa da tramvay atılımında da gene ilklerden olmuştur.

Saraybosna seyahatimde Konya’nın eski tramvaylarını görünce mutlu oldum, rehberimiz “tramvaylar Konya’nın hediyesi” açıklamasını yapınca mutluluğum arttı hatta “en cömert Konya imiş” dedim ama rehberin açıklamasına yorum yapamadım “çok da öyle değil, tramvaylar ana kıtasına döndü,  ancak bu eski tramvaylar sisteme adapte olabiliyordu”. Olsun, bugün Duowag marka eski tramvaylar Bosna’da hizmet ediyorlar, Konya’nın tanıtımını yapıyorlar. Hediye Tahir Akyürek Başkan’ın inisiyatifiyle Konya’dan; transport hizmeti Tika’dan olmuş.

2002 verilerine göre 1 kilometrelik tramvay hattı 2.5 milyon dolar; 1 kilometre metro hattı 6 milyon dolar harcama gerektiriyor. Ülkemde ilk yerli tramvay girişimi olarak  1916 yılında Eskişehir’de elektrikli tramvay hatları kurmak ve şehri aydınlatmak amacıyla Milli Ticaret ve Sanayi A.Ş. kurulur ancak Osmanlı İmparatorluğu’nun içinde bulunduğu durum projeyi yarıda bırakır. Günümüzde İstanbul, Ankara, Bursa, İzmir, Konya, Kayseri, Eskişehir, Adana, Gaziantep, Antalya, Samsun, Kocaeli  Kent içi Raylı Sistem İşletmesine sahip. Ülkemizde yerli raylı sistem araçları çalışmaları 2017 yılı 30233 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanan Başbakanlık Genelgesi’ndeki % 51 yerli katkı şartı ve 2018 tarihindeki Sanayi İşbirliği Programı Uygulanması’na ilişkin Cumhurbaşkanlığı Yönetmeliği ile kamu alımlarında yerlileştirme ve milli marka üretim süreci ile hız kazanmıştır. Halen Panorama, İstanbul, Talas, İpekböceği, Green City , TCDD ortaklığı Tülomsaş ve Tüvasaş, Bozankaya, Durmazlar firmaları yerli katkılı üretim yapan  markalarımız. Üstelik  Bozankaya’nın Bangkok/Tayland’a 88 adet metro; Durmazlar firmasının Polonya’ya 20 adet tramvay ihracatı gurur verici hamlelerden. Bursa % 60 yerli katkılı Green City aracından 60, aynı oranda yerli katkılı İpekböceği aracından 18; Kayseri Bozankaya tramvayından 31; Samsun Durmazlar ürünü tramvaydan 8; Kocaeli Durmazlar tramvayından 12 adet kullanıyor.

Raylı sistem verimliliğinin çeşitli kriterleri var. Kişi başı taşınan yolcu verisi sistemin şehirde yaşayanlar tarafından ne oranda kullanıldığını gösteriyor. İstanbul 3.2 milyon yolcu; Bursa 1.9, Kocaeli 1.8; Ankara 1.4; İzmir 1.2; Konya 1.2 milyon oranına   sahip. Oranlar Adana ve Samsun’da  0.7; Antalya’da  0.4 ile daha düşük.  En hızlı genişleyen raylı sistemde İstanbul’da % 44; Kocaeli % 33 ile en başta. 2012 tarihli verilere göre hafif raylı sistem maliyetleri Kayseri kilometre başı 12.7 milyon lira, Samsun 14.2 milyon lira, Gaziantep 23.8 milyon lira, Antalya 27.3 milyon lira, Bursa 37.3 milyon lira, Konya 40.8 milyon lira, Adana 71,2 milyon lira, İzmir 82.9 milyon lira.  Tramvay vagon alışverişlerine gelince, 2022 yılı haberlerine göre daha önce kullandığı İtalyan Ansaldo Breda üretimi tramvay araçlarına araç başı 2.3 milyon Euro bedel ödeyen Kayseri Büyükşehir Belediyesi daha üstün teknoloji ve kapasiteye sahip olduğu açıklanan yerli Bozankaya firması ürünü tramvay araçlarına araç başı 1.4 milyon Euro bedel ödeyerek ciddi tasarruf sağlamış. Konya Büyükşehir Belediyesi’nin ise 2013 yılında aynı tarihlerde tercih ettiği Çek Skoda ürünü tramvaylara  araç başı 1 ,73 milyon Euro ödediği belirtilmiş. Üstelik Bozankaya firması o tarihte tek yerli üretici değil; Bursa’da da yerli üretim yapıldığı belirtilmekte. Bu açıklama Kayseri gazetelerinde yer almış.

Konya her şeyin en lüksüne en konforlusuna lâyık. Duowag tramvaylar tartışılsa da hizmetlerini tamamladı ve  Skoda araçlara bıraktı.  Konya metrosunu bekliyor.  Metro güzergahında olmayan ve  yerleşimi tamamlanmış mahallelerde bile metro ihtimali göz önüne alınarak inşaat izinleri için 40 metre zemin etüdü istenilmesi söz konusu ve ciddi bedel ödenmesine neden oluyor;  Belediye yetkililerimizin bu kararlarını da gözden geçirmeleri doğru olur.

Konya her şeyin en iyisine lâyıktır elbette en güvenli sistemi en tasarruflu olarak kurmak kaydı şartıyla. Kazasız ve konforlu yolculuklar  dilerim .