KUL HAKKI (1)

Hak kulundan intikamın yine kul ile alır

İlm-i ledün bilmeyenler onu kul yaptı sanır

Cümle eşya Hâlık’ındır kul eliyle işlenir

Emr-i Bâri olmayınca sanma ki çöp deprenir.

                                                    Bahrî Dede

İslâm’da haklar ikiye ayrılır:

1-Hukukullah: Allah’la kul arasında olan haklar. Allah’a ibadet ve kulluk görevini ifa hususunda olan hatalar, eksikler, kusurlar. Meselâ: Namaz, oruç vb. hususlardaki eksiklerimiz.

2-Hukuk-ı İbad: Kullara karşı olan haklarımız. İnsanların haklarına teca­vüz etmiş isek, hatırlarını kırmış, mallarını çalmış, onlara zarar vermiş isek…

Hadis ve Hadis-i Kudsi’lerden anlaşıldığı kadarıyla, ne ka­dar büyük ve çok olursa olsun, birincilerin affı ve bağışlanması vardır, bunlar üzerinde Pey­gamberimizin, şehitlerin, evliyaların şefaatleri geçerlidir.

Fakat ne kadar küçük olursa olsun velev ki zerre miktarı ol­sun ikincinin, yani kul haklarının affı ve bağışlanması yoktur. O, illâ ki hak sahibi ile halle­dilmesi, helalleşilmesi gerekir. İslâm fıkhında kul hukuku, Allah hukukundan önce gelir. Bunlara delil olan birkaç misal verelim. Bir Hadis-i Kudside Yüce Allah(c.c.) şöyle buyurur:

“Ey Adem oğlu! Senin günahın semanın bulutları kadar bile olsa, sonra bana dönüp istiğfar etsen, çok oluşuna bak­mam seni affederim. Ey Âdemoğlu, sema ile arz arasını doldu­racak kadar çok hata ve günahın olsa, sonra bana şirk koş­madan (benden ümit kesmeden) gelirsen seni arz dolusu mağ­firet ile karşılarım”.([1])

"Huzuruma ne kadar büyük günahla gelirseniz gelin, di­lersem affede­rim. Ama sakın kul hakkı ile gelmeyin affet­mem".([2])

“Ehli Cennetten hiçbirisinin üzerinde kul hakkı ol­duğu halde Cennete girmesi helâl olmaz”([3])

“Şehidin bütün günahları affedilir, bağışlanır. Fa­kat kul hakkı ondan da sorulacaktır.”([4])

“Nefsim kudret elinde tutan Allah’a yemin ederim ki, borçlu birisi Al­lah yolunda şehit olsa, sonra diriltilip tekrar şehit olsa, daha sonra diriltilip tekrar şehit olsa, borcu öden­medikçe cennete giremez.”([5])

Kul haklarının önem ve ehemmiyetine binâen Hz. Pey­gam­ber sık sık in­sanlara şöyle teklifte bulunurdu:

“Kimin bende zerre ka­dar hakkı varsa gelsin alsın, uh­revi âleme kalma­sın, çünkü üze­rinde zerre kadar kul hakkı olan kişi, onu ödeme­den cen­nete giremez” ([6])

Resûlullah doğmadan önce babasını, altı yaşında da anne­sini kaybe­dince, melekler Cenâb-ı Allah(c.c.)'a sorarlar: "Ya Rab gerçi hikmetinden sual edilemez ama, sevgilim dediğin, kâinatı O'nun için yarattım, O'nu âlemlere rahmet olarak gönderdim buyurduğun Peygamberini hem öksüz hem yetim bıraktın. Sebeb-i hikmeti nedir?". Cenâb-ı Allah şöyle buyurur: "Üze­rinde ana-aba ve kul hakkı olduğu halde huzuruma gelmemesi için"([7])

Hz. Peygamber Hayber savaşında elde edilen ve henüz tak­sim edilmemiş olan kamuya ait ganimetlerden bazı değersiz eşyayı alan, daha sonra da düş­man tarafından öldürülen sahabe­nin büyük günah işlediğini, bu günahtan do­layı şehit olmadığını bildirmiş ve cenaze namazını kılmamıştır.([8])

İmam-ı Azam Ebu Hanife Bağdat kadılığını kabul etmemiş, baskı zor­lama görmüş yine kabul etmemiş, zindana atmışlar yine kabul etmemiş ve işkence altında vefat etmiştir. Halifeden sonra ikinci önemli makam olan bu görevi kabul etmeyiş sebebi olarak; "üzerime kul hakkı tereddüb edebilir" korkusunun ol­duğu bize ulaşan rivayetlerdendir. Şimdi ise hak etmediği, lâyık olmadığı makamlara bile kendini tayin ettirebilmek, yani dünya makamların­dan birine yükselebilmek için kilometrelerce alçalan insanları görmek pek kolaydır.

Dipnotlar:

1- Tirmizî, Da’avat 106 (3534).

2- Ahmet Naim,”Tecrîd- i Sarîh Terc.”, D.İ.B. Yay. Ankara 1983, c.7, 40; Müslim, Zikir, 22.

3- Ahmet Naim, a. g. e. c.7, s.356.

4- Terğîb ve Terhib Tercemesi”, Hikmek Yay. İst. c.3, s.2127. 

5- Neseî, Buyu 98.

6- Tecrîd-i Sarîh Terc”. Müterc. Kamil Miras, D.İ.B. Yay. c.7, s.356.

7- Mevahibü’l- Ledüniyye, c. 1, s. 47.

8- Müslim, İman, 48.