Kütüphâne ve Osmanlı (5)

Son zamanlarda bazı münevver kişilerin ferdi gayretleri ile altın değerin­deki bu târihî eserlerimizin bir bölümü kurtarılabilmiştir. Ali Emîri Efendi bunlardan biridir. Bir ömür topladığı, 100 bin civârında paha biçilmez eseri milletine hediye etmek, kitapseverlerin hizmetine sunmak ister ve bir münasip yer aranır İstanbul işgal edilince Fransız Komutan Molier, bu emsalsiz eserle­rin bulunduğu kütüphâneyi satın alıp, memleketine taşımak ister.

Ali Emîri Efen­diye; “Sana 30 bin altın (o dönemde çok büyük bir servet) Fransa’da bir köşk, ömür boyu maaş, emrine aşçı ve hizmetçiler verelim” gibi çok cazip tekliflerde bulunur ama Ali Emîri Efendi; “Ben bu kitapları devleti­min ver­diği maaşla, milletimden topladım. Bu kitaplar benin değil, milleti­mindir. Satılık değildir” der ve bütün ısrarlara rağmen satmaz.(1) Yahya Kemal Mer­hum O’nun için şöyle der:

Muhtaç isen füyûzuna eslaf pendinin

Diz çök önünde şimdi Emîrî Efendi’nin  

Velid Ebüzziya, İstanbul işgalinden sonra, İngilizler tarafından Malta’ya sürgün edilen kişilerdendir. Memlekete dönerken 15 sandık ki­tapla dönmüş, sürgün hayatını bile kitap toplamakla değerlendirmiştir.(2) Yakup Şevki Paşa da Malta’da sürgün iken kitap toplamış, okumuş ve İngilizce öğrenmiştir.(3) 

Son zamanlardaki bu ferdi çırpınış ve gayretlere rağmen, ülkemiz kütüphâne hususunda eski trendi yakalayamamış, eskiye nazaran kitap ve kütüphâne garibi, fakiri bir seviyeye düşmüştür. Bazı misaller verirsek, durum daha iyi anlaşılır:

2000’li yıllar i’tibâriyle Portekiz'in: 10 milyon nüfusu, 13.000 dolar millî geliri, 1614 kütüphânesi, 341 müzesi, 31 üniversitesi var. Türkiye'nin: 70 milyon nüfusu, 2.900 dolar millî geliri, 1332 kütüphânesi, 184 müzesi, 72 üniversitesi var.(4) 

“Türkmenistan 4,5 milyon nüfuslu bir Türk ülkesi, Kardeş Cumhuriyetin başkenti Aşkabat 400 bin nüfuslu bir yer, buradaki Millî Kütüphânede 5 mil­yon kitap var. Türkiye 70 milyon nüfuslu bir ülke. Ankara’nın nüfusu, bütün Türkmenistan’ın nüfusu kadar ama ne kadar yazık ki, Ankara’mızdaki Millî Kütüphânemizde  yalnız 1 milyon kitabımız var.”(5)

Milliyet yazarlarından Melih Aşık, Kütüphâneler Genel Müdürü Gülçin Yalçın’a Kütüphâneler haftası nedeniyle bazı sorular soruyor ve aldığı ce­vaplar: “Türkiye’de 1500 e yakın kütüphâne var. Nüfusu bizim onda birimiz olan Bulgaristan’da 7500 dolayında kütüphâne var. Devletin bir yılda kitaba ayırdığı para 1,4 trilyon yani 1 milyon $ para”(6) Yine millî gelirden eğitime ayrılan pay hususunda dünya devletleri arasında sondan 5. yiz.” (7)

2005 yılı i’tibâriyle:

Almanya’da 11.332 kütüphâne, 8.337 çalışan var.

Fransa’da 4.008 kütüphâne, 7.088 çalışan var.

İngiltere’de 4.937 kütüphâne, 6.978 çalışan var.

İspanya’da 5.209 halk kütüphâne,  3.794 çalışan var.

Türkiye’de ise 1433 kütüphâne, 270 çalışan var.(8)    

Eski Sovyetler Birliğinde 2599 kişiye bir halk kütüphânesi,

İngiltere’de 3508 kişiye,

Belçika’da 4253 kişiye bir halk kütüphânesi düşerken, bizim memleke­timizde maalesef 64.600 kişiye bir halk kütüphânesi düşmektedir.(9)

 Kütüphâneler Derneği tarafından yayımlanan “2005’e 5 kala Kütüphâneciliğimiz” broşüründe zikredildiğine göre yaklaşık aynı nüfusa sahip oldu­ğumuz halde; İran’da 7 milyon kişi, Fransa’da 16 milyon kişi halk kütüphânelerine üye olduğu halde bu sayı bizim memleketimizde 962 bin kişidir, yani bir milyon bile değildir.(10)

Halk Kütüphânelerindeki kitap sayıları:

Bulgaristan’da 46 milyon,

Fransa’da 78 milyon,

Rusya’da 739 milyon

Türkiye’de 10 milyon kitap bulunmaktadır.(11)

UNESCO araştırmalarına göre yılda basılan kitap sayısı:

Eski Rusya 82.710

ABD 51.058

Yunanistan 35.000

Türkiye 6.101 adet.(12)

Popüler târihçimiz Prof. Dr. Halil İnalcık Bey; “Amerika’yı Amerika ya­pan kütüphâneleri ve üniversiteleridir.”(13)der ve saâdece ABD’li milyarder Rocfeller’in kütüphenesinde 4 milyondan fazla kitabın olduğunu yazar(14) ve kitap okuma ve araştırma zevkini ve gayretini şöyle dile getirir:“60 yıldır kütüphânelerde büyük bir özveriyle çalışıyorum, bugün yaşım 91 olduğu halde yinede günde 6 saatten fazla kitaplarla masa başında haşir-neşirim”(15)

Osmanlıyı da Osmanlı yapan ilme, irfana, ilim adamına ve bu sahanın kıymetli metaı ve malzemesi olan kitap ve kütüphânelere verdikleri kıymetten dolayı idi ama maalesef bugün bu durumlara düştük. Evlerimizin % 95 kütüphânesiz, gençlerimizin % 74’ü kitap okumuyor. 

Dipnotlar:

1- Bkz: Târih ve Düşünce Dergisi, Sayı: 2, s. 72; M. Serhan Tayşi, “Ali Emirî’nin İzinde”, Timaş Yay. 2009, s. 208; Beynun Akyavaş, Sultanîyegâh İstanbul, T. D. V. Yayını Ankara 2001 s.162.

2- A. Emin Yalman “Yakın Târihte Gördüklerim Geçirdik­lerim”,Pera. A.Ş,Yay. 1997.c.1, s. 579.

3- Selma Yel, “Yakup Şevki Paşa”, Atatürk Araştırma Merkezi Yay. Ankara 2002, s. 348.

4- Milliyet Gazetesi, 01. 09. 1998.

5- Yavuz Bülent Bâkiler, “Sözün Doğrusu-1”, Türk Edebiyatı Vakfı Yay. 7. Baskı, İst. 2006, s.23.

6- Milliyet Gazetesi,  Melih Aşık, 26. 03. 2002.

7- Milliyet Gazetesi, 27. 10. 1999.

8- Milliyet Gazetesi, 28. 03. 2005.

9- Hüseyin Gülle, “Bu hafta Kütüphâneler Haftası”, Z.Gazatesi 27 Mart 1991.

10- İbrahim Refik, “Kültürde Dirilmek”, TÖV Yay. İzmir, 1998, s. 103, 123.

11- Z.Gazetesi,  26 Martt 1995.

12- Hüseyin Gülle a. g. gazete. 

13- Halil İnalcık, “Söyleşiler ve Konuşmalar” Profil Yay. c. 1, İst. 2013, s. 96.

14- Halil İnalcık, “Târihçilerin Kutbu Halil İnalcık Kitabı”, İş Bankası Yay. İst. 2013, s. 332.

15- Halil İnalcık, “Söyleşiler ve Konuşmalar” Profil Yay. c. 1, İst. 2013, s. 194.