LÂLEZAR (1)

Çocukken köyümde çobanlar bazen lâle bulmuşlar denince hemen önle­rine koşar, nadir bulunan bu nadide çiçeğe bakar, onu koklamak için yarışır­dık. Bahçelerde hiç görmediğimiz lâleyi dağ çiçeği, kır güzeli zanne­derdik.

Gerçekte lâlenin vatanının Orta Asya bozkırları olduğunu, M. Ö. 3000 yıllarındaki buluntularda bile bu güzel çiçeğin motiflerinin, figürlerinin birçok eşyada kullanıldığını ansiklopedilerden öğrendik.

Roma ve Bizans dönemlerinde bile Anadolu’da, Avrupa’da bilinme­yen lâle, Türk illerinden göçlerle beraber İran üzerinden Türkmen güzelle­riyle birlikte Batı’ya Kayseri, Konya, İstanbul yoluyla Avrupa’nın en uç noktasına kadar gitmiş, sanki Osmanlı akınları ile yarış yapmıştır. Lâlenin dışarıdan, sonradan geldiğini, çiçekler içinde biraz garip durduğunu, utan­gaç olduğunu, yabancılık çektiğini bir gazelinde Necati Bey şöyle teren­nüm etmiştir:

Lâle-hadler yine gülşende neler etmediler?

Servi yürütmediler, goncayı söyletmediler.

Taşradan geldi çemen sahnına biçare durur.

Devr-i gül sohbetine lâleyi iletmediler. 

Anadolu’da ilk lâle cennetini Selçuklu Sultanları oluşturmuş, 12. yüz­yıl­dan itibaren Konya’nın sokakları, bağları, bahçeleri, sarayları, konak­ları… “Lâlezar” olmuş, cennet misali bahçelerde; rengiyle, kokusuyla, za­rafet ve letafetiyle yüzlerce çeşidi yetiştirilmiş, “Lâlebahçe” ismiyle semt­ler, bahçeler oluşturulmuştur.

Lâleye karşı öyle bir aşk ve muhabbet başlamış ki, 19-20 gün ömrü olan bu çiçeği devamlı göz ve gönüllerinde yaşatabilmek, senenin diğer günlerinde de onun güzelliğini tahayyül edebilmek, onun 2000 çeşide varan güzellikleri içinde bedîi zevklere dalabilmek, hayal dünyalarını                            zen­ginleşti­rebilmek… İçin; cami süslemelerinde, portal işlemelerinde, çeşme başla­rında, kabir       taşla­rında,cam-çini, halı ve kilim desenlerinde, ebru, cilt ve tezhib nakışlarında lâleyi baş tacı etmişler, ona sultanlık vermişlerdir.

Haksız da değiller. Konya’nın ve dünyanın fikir lâlesi, sevgi ve mu­hab­bet hâlesi olan Mevlânâ’da buna katkıda bulunmuş, şairler arasında lâleyi ilk defa şiirlerine malzeme yapmış, cennet bahçelerinin en kutsal çiçeği olarak nitelemiş; “Can hep o lâle bahçesinden söz açmaktadır” “O Allah’ın      çiçeği­dir” demiştir.([1])

Sema törenlerinin ikinci selâm kısmında lâle şu şekilde yer almıştır:

“Bahar geldi, bahar geldi, güzel yüzlü bahar geldi

Âlem yeşillere büründü, lâle bahçesinin bütün bireyleri geldiler

Sen süsen çiçeğini dinle ey Reyhan, süsen çiçeği on dil konuşur

Bozkırda gül yaprağına bak, sevgilinin nakşıyla dolu gelmiştir o.”

Günümüzde, lâle mevsiminde Konya’nın özellikle Alaeddin Tepesinin envai çeşit lâlelerle bezenmesi her halde onların ruhlarını mesrur etmekte­dir.

Osmanlılar; Selçukluların her türlü güzelliğini tevarüs ettikleri gibi, lâle sevgisi, ıslahı, yetiştirilmesi hususunu da kaldığı yerden alıp daha yük­seklere daha yücelere taşımışlar ve lâleyi dünyaya tanıtmışlardır.

Islah edilmiş lâle yetiştirmek, çeşitlerini çoğaltmak, onu entelektüelle­rin çiçeği yapmak, bürokrasiye lâle sevgisini aşılamak, devlet erkânının vazge­çilmez zevki haline getirmek, Osmanlının zirve döneminin müstesna şahsiyeti Ebussuud Efendi olmuştur.([2]) Kanuni’nin bu büyük Şeyhülislâmı, sıcaktan etkilenmemesi için lâlelerin üstüne beyaz tülbentler örttürecek kadar lâle has­tası bir ilim adamıdır.

Osmanlı tarihinin sulh, sükûn, aşk ve meşkle geçen 12 senelik bir dö­ne­mine “Lâle Devri” denmiştir. Binlerce çeşit lâle yetiştirilmiş, lâle pazar­ları oluşturulmuş, alıcı-satıcı o kadar rağbet etmiş ki, bir lâle soğanının yüzlerce altına satıldığı dönemler olmuş([3]) ve lâle soğanlarının fiyatına Lâle Devri Sadrazamı Damat İbrahim Paşa tarafından narh konmuştur. Bu Paşanın çuha­darı Taşovalı Mustafa Ağa’nın yetiştirdiği “Mahbûb-ı zaman” adındaki lâle­nin soğanı 1000 altına satılmıştır. 

Dipnotlar:

1- “Konya Lâlesiyle Yeniden Buluşuyor”, B. Şehir BL. Yay. Konya 2007, s. 11.

2- “Diyanet Ansiklopedisi”, c. 27, s. 80.

3- A. Ragıp Akyavaş, “Asitane-1” TDV Yay. Ankara 2004, s. 47.