Meclis tutanaklarında Konya Geceleri

Tarih boyunca Konya ile özdeşleşen oturak alemi hakkında Mehmet Tahir Sakman’ın analiziyle başlayayım “oturak alemindeki adap ve erkân en ileri zihniyeti temsil eder…Oturak alemine esas olan ruh raks, müzik, arkadaşlık esasına dayanır. Bunlar bugünkü medeni insanların aradığı şeyler.. asırlarca evvel bugünkü cemiyet gibi bedii rakslar seyretmek, müzik ve şarkılar dinlemek arzusuyla toplantılarda eğlenmiş, yemiş, içmiş, şarkı söyleyip söyleterek , oynayıp oynatarak ruhi ihtiyaçlarını tatmine çalışmışlardır…Konya oturak alemleri bilinmeyen nedenle yabancılarda ürperti, bazen nefret hissi uyandırsa da aslında hiç de böyle değil..Zamanımızdaki birçok ahbap partilerinden ve bugünün eğlencelerinden kat kat üstün, ahlak kurallarının üzerindedir Konya oturak alemleri.”

Hoşgörünüzle rahmetli abim Hasan Öztemel’i anarak devam edeyim. Bizler bu alemleri görmedik. Aklımızda sadece Gramofon Avrat filmi var. Belediyeler, Kültür Bakanlığı bu gelenekle ilgilenmediler, sıra gecesi değil ki bu, Sakman’ın deyişiyle ürperti uyandırıyor yabancılarda. Abime onun yapacağından veya bizim  istediğimizden değil de muhabbet olsun diye takılırdım “abi bu geleneği yaşatmak sana düşer”  Bir akşam geldim, baktım evin girişinde kocaman bir sini, koştum abime “vay abim” dedim,”gün bu gün demek ki”  Abim baktı ve söylendi “git işine Ahmet, yengenin akrabaları kahvaltıya gelecekmiş, kalabalık olacaklarmış, sini yer sofrası için” Ahh rahmetli orada da bir abilik yapmadı anlayacağınız.

Anadolu’da Konya dışında da yaygın olan, efe denilen kişilerin organize ettiği bu eğlenceler Osmanlı Meclisi Mebusanından sonra 1. Meclis’e de konu olmuş. Düşünün ki işgal altındayız, seçimler bile işgalcilerin izniyle yapılabiliyor. Damat Ferit Paşa kabinesi Hıyanet-i Vataniyye  Kanunu kapsamında yargılanmak isteniyor,  kendisi için vatandaşlıktan atılma söz konusu, Meclis açılışı için yola çıkan Trabzon Milletvekili İzzet bey ve Ziya bey yolda şehit edilmiş , Anadolu’da asayiş henüz istenilen ölçüde değil; ahlak elbette önemli de böyle bir ortamda 23 Nisan 1920 tarihinde açılan 1. Meclisin altıncı gününde Konya mebusu Abdülhalim Çelebi ve Konya Milletvekili Refik bey kanun teklifi verirler “yarı açık mahalde kadın oynatanların cezalarının değiştirilmesi, muvakkat küreğe mahkum edilmeleri”  Teklifte olay bazı mahallerdeki hastalıklı hal; mevcut ceza ile önlenememekte tespitleri de eklenmiş . Adliye encümeni teklifteki cezayı ağır bulmuş. Sorunun yöneticilerin mevcut yasadaki cezayı uygulamamaları olduğunu, yetkililerin bu konuda uyarılmasının yeterli olacağını belirlemiş. Savaşta artan ahlaki zafiyeti, zaten kadın oynatma işine karışanların çoğunun hapiste olduğunu açıklamış. Kanun teklifinde bazen 300-500 kadının getirildiğini, efe adı verilenlerin kadın oynatmayı organize ettiğini, 1000-2000 liralık içki tüketildiğini, üstelik bu kişilerin paranın bir kısmını memleket kurtuluşu için vermeleri teklif edildiğinde reddettikleri belirtilmiş. Mevcut 1 ay-1yıl hapis cezası ile olayın önlenemediği, 3 yıl kürek cezası gerektiği belirtilmiş. Sivas Milletvekili Mustafa Taki kanun teklifi lehinde konuşma yapmış. Kütahya Milletvekili Nesim bey “köçekler de var, onlar erkek ama oynatılıyorlar, toplumun eğlence anlayışı budur” “insan hayatını , davranışını kısıtlamanın yanlış olduğunu, baskının işi cazipleştireceğini söylemiş. 4. Murat döneminde sigara yasağı nedeniyle asılan neferin omuzuna mum diktirdiğini, çarmıha gerdirdiğini ama başına dikilen nöbetçinin gece nöbetinde sigarasını asılan neferin omuzundaki mumla yaktığını belirtmiş. Akılcı çözüm gerektiğini, olayın Konya ile sınırlı olmadığını, Emevi ve Abbasi halifelerinin bile kadın oynattığını söylemiş, ilmi çözüm istemiş. Müfit efendi “burası fen meclisi değil” diyerek karşı çıkmış Nesim beye. Yozgat Milletvekili Süleyman Sırrı “ Refik beyin teklifini destekler konuşma yapmış “millet dinen ahlaken sevineceği kanun bekliyor” şeklinde konuşmuş.  Kırşehir Milletvekili Müfit bey “kadın oynatmanın ihtiyaç olmadığını; şeriatın men ettiğini belirtmiş. Mecliste kanunun uygulanmadığı görüşüne karşı “kaymakam, jandarma komutanı, polis komiseri, savcı birlikte kadın oynatırsa kim denetleyecek? “sorusu sorulmuş. Kanun teklifini destekleyenler frenginin  arttığını, muvakkat değil müebbet kürek cezası gerektiğini; Trabzon Milletvekili Ali Şükrü bey “ramazanı şerifte cami şadırvanında gençler içiyor, kız oynatıyor, bunlar hristiyan memleketinde olmaz, memleket yıkılıyor, idam gerekir bunlara “şeklinde konuşmuş. Bursa Milletvekili Baha bey “Konya tek kadın oynatılan bölge değil ama en yaygın oynatılan yer, mesele kanun değil, uygulanmaması; aynı suça aynı ceza verilmiyor ayrımcılık yapılıyor, mevcut kanunların yüzde 30-40 ı uygulansa sorun kalmaz “ konuşmasını yapıyor. Konya Milletvekili Rıfat bey halkın huzurunda kırbaç cezası önermiş. Konuşmalardan sonra Refik beyin teklifi 43,  encümen teklifi cezayı sabit tutmak 63 oy almış ve yasa kanunlaşmamış.

(Yazımda Atatürk ve Türkiye Cumhuriyeti Tarih Dergisi 2024 Sayı 15, sayfa 71-90 Ahievran Üniversitesi Tarih hocası Doç.. Dr Bülent Kara’nın yazısından yararlandım.)

Ülkemin en zor günlerinde, 1. Mecliste bile kendi vekilimizin  teklifiyle Konya konuşulmuş, iyi mi kötü mü konuşulmuş takdir sizin.