MERKEZİ YÖNETİM BÜTÇE GERÇEKLEŞMELERİ İLE 2022’YE İLİŞKİN TAHMİNLER

Her birey, aile, kurum varlığını devam ettirebilmek adına çeşitli harcamalarda bulunmak zorunda olup bu harcamaları da finanse edecek gelire ihtiyaç duyar. Kimi zaman giderlerin karşılanmasına yetecek gelir bulunamazken kimi zaman da gelirin altında bir harcama yapılır. Geliri aşan harcamalar, borçlanma yoluyla ya da önceki dönem tasarruflar ile finanse edilirken, gelirin altında yapılan harcamalardan arta kalan kısımlar ise bir sonraki dönem harcanmak üzere tasarruf edilir. Bu işlemler için de öngörülü olmak, harcama ve gelir dengesine dikkat etmek gerekir. Bu dengeyi kurabilmek, “ayağı yorgana göre uzatabilmek” için de bir plana, bir çizelgeye yani bir hesaplamaya ihtiyaç duyulur. Devletler de, üzerine vazife olan ekonomik ve sosyal görevlerini icra edebilmek, diplomasi, adalet, güvenlik, sağlık, eğitim gibi kamu hizmetlerini finanse edebilmek adına gelir temin etmek zorundadır. Merkezi yönetim adıyla bilinen ve genel bütçeli (cumhurbaşkanlığı, bakanlıklar gibi), özel bütçeli (üniversiteler, yök gibi) ve düzenleyici ve denetleyici (rtük, bddk, spk gibi) kurumların, kanunen ifa etmek zorunda oldukları görevleri için yapmaları gereken harcamalarını finanse edebilecek en büyük gelir kaynağı ise vergi gelirleri olarak karşımıza çıkmaktadır.

Kamu kurum ve kuruluşlarının yıllık gelir ve gider tahminlerini içeren ve bu giderlerin yapılmasına ve gelirlerin toplanmasına yetki ve izin veren bir plandan oluşan Bütçe Kanun Teklifi, yürütme organının başı olarak Cumhurbaşkanlığı tarafından TBMM’ye sunulur ve genel kurulda kabulü ile de yasal haline kavuşur. Sürecin tamamlanması ile devlet (daha doğrusu devlet adıyla soyut bir kavram olan ve hükümet olarak somut haline bürünen yürütme erki), yıllık harcamalarını yerine getirebilirken bir yandan da öngördüğü gelirlerin tahsiline devam eder

2022 yılı Merkezi Yönetim Bütçe Kanun teklifi kısa süre önce meclise sunulmuş olup önümüzdeki yılın harcamaları ile gelirlerin tahminlerinden bahsetmeden önce 2021 yılı bütçe gelir/gider kalemlerine bir göz atalım

2021 yılında yaklaşık 1,35 trilyon TL bütçe giderine karşılık 1,10 trilyon TL merkezi yönetim bütçe geliri ve 245 milyar TL bütçe açığı öngörülmüştür. Yani 2021 yılında merkezi yönetim bütçesinde giderlerin gelirlerden fazla olacağı önceden bellidir. Yaklaşık 1,10 trilyon TL öngörülen bütçe gelirinin %98’i genel bütçe gelirlerinden (kalan %2’lik bütçe geliri ise özel bütçeli idarelerin öz gelirleri ile düzenleyici ve denetleyici kurumların gelirlerinden oluşmaktadır), genel bütçe gelirlerinin de %84’ü vergi gelirlerinden oluşmaktadır. 2021 yılı için öngörülen vergi gelirleri toplamı ise 923 milyar TL olup Ağustos/2021 dönemi itibariyle bu tutarın 712,8 milyar TL’si tahsil edilmiştir. Tahsil edilen bu vergi gelirlerinin %63’ü ise dolaylı vergi diye tabir edilen ve fiyat mekanizması yoluyla fiili mükellefinin nihai tüketici olduğu KDV, ÖTV gibi kalemlerden oluşmaktadır. Yapılması planlanan harcamalara geçersek; 2021 yılı için öngörülen 1,35 trilyon TL bütçe giderinin %28,3’ü genel kamu hizmetlerine, %23,6’sı sosyal güvenlik ve sosyal yardım hizmetlerine, %14,6’sı eğitim hizmetlerine, %6,6’sı savunma hizmetlerine, %6,1’i de sağlık hizmetlerine harcanacaktır.

Peki, 2022 yılında yapılacak harcamalar ve toplanacak gelirleri içeren merkezi yönetim bütçe kanun teklifindeki kalemler ne şekilde diye sorarsanız; 2022 yılında öngörülen bütçe giderleri 1 trilyon 750 milyar TL, bütçe gelirleri 1 trilyon 472 milyar TL ve bütçe açığı ise 278 milyar TL’dir. Öngörülen 1 trilyon 472 milyar TL bütçe gelirlerinin %97’sine isabet eden 1 trilyon 430 milyar TL’lik tutar vergi gelirlerinden oluşmaktadır. Vergi gelirleri içerisindeki vergi türlerine baktığımızda ise; 2022 yılında öngörülen vergi gelirlerinin %40’ı (565 milyar TL) KDV, %15’i (220 milyar TL) ÖTV, %31’i (445 milyar TL) gelir ve kurumlar vergisinden oluşmakta olup ayrıca 24,6 milyar TL motorlu taşıtlar vergisinden, 37,5 milyar TL gümrük vergilerinden, 35 milyar TL damga vergisinden, 2,7 milyar TL dijital hizmet vergisinden ve 1 milyar TL ise konaklama vergisinden bütçe geliri hedeflenmektedir. Hedeflenen bütçe gelirlerinin program bazında harcama alanlarına baktığımızda ise; dış politikaya 8,9 milyar TL, göç yönetimine 4,5 milyar TL, hukuk, adalet ve insan hakları alanlarına 36 milyar TL, istihdama 45 milyar TL, denizyolu, demiryolu ve karayolu için 84 milyar TL, koruyucu ve tedavi edici sağlık alanına 120,8 milyar TL, engellilerin toplumsal hayata katılımı ve özel eğitim ile temel eğitim, ortaöğretim, yükseköğretim alanlarına 226,5 milyar TL, sosyal güvenliğe 217 milyar TL, tarıma 43 milyar TL, toplum güvenliğine 85,9 milyar TL, ulusal savunma ve güvenliğe 116 milyar TL, yoksullukla mücadele ve sosyal yardımlaşmaya ise 53 milyar TL harcama öngörülmektedir.

Yeniden görüşmek dileğiyle…