Müslümanlarla Temastan Sonra Gayri Müslim­lerde Temizlik (3)

Henry Charles Lea, “İspanya Müslümanları” isimli ese­rinde, Hıristiyanların Endülüs’ü Müslümanlardan almaların­dan sonra, aradaki medeniyet farkından dolayı birçok fabri­kayı, tezgâhı, makineyi yıllarca çalıştıramadıklarını, ziraat ve sulama inceliklerini bilmedikleri ve Müslümanların ulaştığı verimliliğin üçte birine ulaşamadıkları için, birçok müesse­sede Morisko dedikleri, sürgünden ve soykırımdan kurtula­bilen çok az sayıdaki Müslümanlardan faydalandıklarını ve İspanyollar arasında “Mientras mas Moros, mas ganancia- Daha fazla Mağribî, daha fazla kâr” sözünün darbımesel ol­duğunu kaydeder.(1)

Ortaçağ’da Müslümanların yaşayışları üzerine yapılan bir araştırmada, İslâm dünyası kimya sanayii anlatılırken şöyle yazılıyor: “Sabuncular loncası, en önemli loncalardan bi­riydi. Çünkü ortaçağ Müslümanları her gün yıkanırlardı ve çama­şırları da sarıkları da her zaman bembeyazdı. Bu ba­kımdan onlar o çağın diğer ülke insanlarından ayrılırlardı. İspanya’da Engizisyon Mahkemeleri, Müslüman İspanyol­larla, Hıristiyan İspanyolları temizliklerine bakarak ayırt ediyordu.”(2)

Sultan V. Mehmet döneminde İngiliz elçisinin katibi ola­rak gelen ve Osmanlı diyarındaki temizlik, hijyen ve sıhhatli insanları gören ve eser yazan Ricaut, bu bağnaz papazlar için şöyle der: “Tanrıya dua etmekten başka bir şey bilmeyen rahipler o kadar cahildirler ki…”(3)

Avrupalılar mendil kullanmayı Türklerden öğrenmişler­dir.(4) Meşhur Evliya Çelebimiz 1665 yılında Almanya’ya giden bir elçilik heyetinin içinde bulunmuş ve Almanların mendil kullanmadıklarını, ağızlarını ve burunlarını elbiseleri­nin kollarına sildiklerini görmüş ve çok garibine gitmiş, o tatlı üslubu ile tenkit etmiştir.(5)

Biz mendili Avrupalılardan iki asır önce kullanmaya başlamışız. Hatta şarkısını bile yap­mışız, Üsküdar’dan gider iken kâtibinin önünde mendil düşü­ren o Osmanlı dilberinin kullandığı mendilin bir adı da yağ­lıktır. “Yar bana yollamış işlemeli yağlık” gibi beyitlerde bununda türküleri vardır. O devirde bu temizlik malzemesine “Dest-mal” de denirmiş.(6) 

Avrupa’da hastanelerde bile bezleri kaynatarak mikropla­rını öldürüp kullanma âdeti ancak 1875’li yıllarda Joseph Lister tarafından başlatılmıştır.(7)

Aynı tarihlerde Osmanlı diyarının her tarafı tarihi ve este­tik değeri de olan hamamlarla bezenmiştir. Osmanlı savaş ve barış yoluyla aldığı memleketlere ilk yaptığı sosyal mekânlar hamamlar olmuştur. Camilerden bile öncelik tanımışlardır, çünkü camilere temiz gidilir, Allah’ın huzuruna temiz duru­lur. Osmanlı ordusu sefere giderken bile temizlik ihmal edil­mez, eğer seferler soğuk günlere tesadüf ederse, yine de 3 cm. kalınlığında, soğuk geçirmeyen keçe(8) banyolar ve duşlar sayesinde illa ki temizlik yapılırmış.(9) Ordu yola çıkma­dan önce bu hamam görevlileri önden giderler, ordunun mola vereceği yerlere bu keçe çadırları (duşları) kurarlar, sularını temin ederler ve asker gelince hepsi temizliğini ya­parmış. Böylece hem sıhhî açıdan elzem olan temizlik yapıl­mış, hem de genç askerlerden hamamcı olanlar temizlenmiş, cünüp olarak durmaları veya savaşa girmeleri önlenirmiş.(10)

İsmail Hâmi Dânişmend’in naklettiğine göre, Fairfax Dovney, Osmanlı askerî hıfzıssıhhasını şöyle anlatır: “Ka­nuni’nin bulunduğu yerde, intizam ve mükemmeliyeti bakı­mından eski Romalıların “Casta”larını andıran muhteşem Türk ordugâhlarından biri adeta yerden fışkırır gibi yükseli­verirdi. Türklerin kurduğu bu çadırdan şehirler, Hıristiyan keşif kollarının veba ufunetlerine ve salgın hastalıklara sebep olan yaygın pislikleri içinde askerlerin sarhoşluk, kavga ve kumarla vakit geçirdikleri açık ordugâhlarından keşfe çık­tıkça içlerini çekerek seyrettikleri şeylerdi. Türk ordugâhla­rına hâkim olan sağlık koruma ile nizam ve intizam, yirminci yüzyılın örnek kuruluş ve teşekküllerinden hiçbir şekilde aşağı değildi. Ortalığı sessizlik içinde ve mütemadi bir uya­nıklık altında tutan en sıkı bir inzibat göze çarpardı.”(11)

1717-18 yıllarında İstanbul'da İngiliz Elçiliği yapan Edvard Wortley Montagu'nun eşi Mari Montagu, “Türkiye Mektupları” diye çok meşhur eserinde şöyle diyor: “Mera­kımı gidermek için Türk kıyafetine girip çarşıya gittim. Ama Yeniçerileri görünce içim rahat etmedi. Sanki üzerimde İngi­liz elbiseleri varmış gibi (hissettim), dokunmadılar bana yol verdiler. Bunlar kadınlara el sürmeye cesaret edemiyorlar. Çarşının üzeri kubbeli, içi gayet temiz ve boyu da yarım mil kadar. Londra’daki yeni Borsa gibi çok kıymetli ve çeşitli eşyanın teşhir edildiği ve satıldığı üç yüz altmış dükkân var. Dükkânlar yeni boyanmış gibi pırıl pırıl parlıyor. Çarşının kaldırımları Londra’dakinden çok çok daha temiz. İşi olma­yanlar buraya kahve veya şerbet içmeye, gezmeye geliyorlar burada da bizim tiyatrolarda olduğu gibi bağırıyorlar…”(12)

Dipnotlar:

1-Henry Charles Lea, “İspanya Müslümanları”, İnkılâp Yay. Tercüme

      Abdullah Davudoğlu, İst. 2006, s. 67.

2-Ziya Demirel-Avni Arslan, “Tarihten İlginç Hikaye ve Anekdotlar”,

      Akçağ Yay. Ank. 2010, s. 184.

3-Türklerin Siyasi Düsturları” Tercüman 1001 Temel Eser, Bas. Haz. M.

      Reşat Uzmen, s. 324.

4-İsmail Hâmi Dânişmend, a. g. e. c, 1. s. 263.

5-Yılmaz Öztuna, “Büyük Türkiye Tarihi”, Ötüken Yayınevi, İst.

      1971. c. 5, s. 389.

6-İskender Pala, “Perîşan Güzeller”, Kapı Yay. İst. 2004, s. 56.

7-R.Şükrü Apuhan, “Hedefe Yürürken”, Timaş Yay. 1987, s. 23.

8-Keçe bir Türk icadıdır ve Batıya Türklerden geçmiştir.  Tar. Hak. 1/265.

9-Yılmaz Öztuna, Tarih Sohbetleri, Ötüken Yay. İst. 1988, s. 142. 

10-İbrahim Refik, “Tarih Şuuruna Doğru 3”, Albatros Yay. İst. 2001, s. 179.

11-İsmail Hâmi dânişmend, a. g. e. c. 1, s. 358.

12-Lady Montagu, “Türkiye Mektupları”, Tercüman 1001 Temel Eser, s. 84.