Osmanlı ve Endülüslü Coğrafyacıları

16. Yüzyıl sonlarına gelinceye kadar Osmanlı gemiciliği, harita­cılığı ve coğrafyacılığı da Avrupa’dan üstündür.(1) Lady Montagu (1689-1762), mek­tuplarında Osmanlı gemilerinin, Hristiyan gemile­rinden daha üstün oldu­ğunu yazdığını daha önce kaydetmiş idik.(2)

Piri Reis (1465-1554) 400 sene önce bugünküne çok yakın dünya hari­tası çizen büyük coğrafyacımızdır.(3) Bu ya­kınlık o derece ki, o dönemde gerçek ölçülere bu kadar uy­gun bir haritayı çizebilmek bazılarına göre mümkün değildir. Pîrî Reis 1513 yılında Antartika kıtasından bahseder, haritasını çizer ama bu kıta hakkında en eski Avrupalı kaynak 1820 yılına dayanır. Fakat bugün bizim okul kitap­larımızda bile bu olaylardan hiç bahsedilmez. Her şeyi Avrupalı bi­lir, o keş­feder o yapar efsânesi devam ettirilir. Bir misal daha:

Elazığ’da 1157 yılında inşa edilen 859 yıllık Harput Ulu Câmi'nin minâresi 6,8 derece eğime sâhip. Piza Kulesi ise 1173 yılında inşa edilmiş ve 4,4 derece eğime sâhiptir. Piza Kulesini bütün dünyâ ta­nır, her yıl milyonlarca turist ziyaret eder, ama hem daha erken ya­pılan, hem de daha fazla eğime sâhip olan Harput Ulu Câmi’nin minâresini kimse tanımaz ve kimse ziyaret etmez.(4) Yine Aksa­ray’da Selçuklu minâresi Kızıl minâre veya Eğik minâre diye anılan minâreyi de kimse bilmez ve tanımaz.(5)

Prof. Dr. Neyhan Ergene, Prof. Dr. Refik Soylu ve daha birçok ilim adamına göre, 17. Yüzyıla kadar Osmanlı her yönden Batıdan daha üstündür.(6)

Kâtip Çelebi (1609-1657), denizcilik ve haritacılık konusundaki başka bir dehâmızdır. Osmanlı­ların ileri gelen coğ­rafyacısı ve fikir adamıdır. Birçok eserleri vardır ama bunlar­dan “Cihannüma” ve “Keşfü’z-Zünûn” isimli eserleri en meşhurlarıdır. Cihan­nüma’da dünyanın yuvarlak olduğunu ilmî delillerle ispat eder ve bunun İslâm’a aykırı bir fikir olmadığını yazar.(7) 2009 yılı UNESCO Tara­fından “Dünya Kâtip Çelebi Yılı” ilân edilmiştir. Fakat bizim memleketimizde pek üzerinde durulmamış ve duyurulmamıştır.(8)

Seydi Ali Reis (?-1562). Büyük Türk denizcisi ve ilim adamıdır. Denizde ve karada birçok yerleri gezmiş, birçok eserler kaleme al­mıştır. Bunlardan en meşhuru “Mir’âtü’l Memâlik-Memleketler Ay­nası” dır. Gezdiği yerleri, gördüğü enteresan olayları, başından ge­çen serüvenleri anlatan ilmî bir kitaptır. Eserini Kanûnî Sultan Süley­man’a takdim etmiş, çok beğenilmiş ve ihsanlar (hediyeler) almıştır. Bu eseri von Diez  Al­mancaya, Morris Fransız­caya, A. Vambery de İngilizceye çevirmişlerdir. Bu büyük Türk denizcisinin “Muhît” isimli eseri de çok meşhurdur. Özellikle deniz astronomisi ve fiziki coğ­rafyaya âit bölümleri çok ilginç bulunarak birçok Av­rupa diline tercüme edilip okunmuştur.

Endülüslü Coğrafyacılar:

Kristof Kolomb (1446-1506) Amerika’nın varlığını, Müslüman­lardan, özellikle İbni Rüşd’ün kitaplarından öğrenmiştir. Birûnî, on­lardan çok daha önce Amerika’nın varlığından bahsetmiştir. Pîrî Reis (1465-1554), “Kitab-ı Bahriye” adlı kitâbında Amerika’nın haritalarını çizmiştir.

Vasco De Gama’ya (1450-1524) dünya turunda, İbni Mâcit isimli bir Müslüman denizci yol göstermiştir. İdrisî (1100-1166) günü­müzden 800 sene önce, zamanımızın dünya haritalarına benzer ha­ritalar çizebilmiştir.

Piri Reis’in haritaları, bugün bile dünya haritacılarını ve ilim adamlarını hayrette bırakmaktadır. O günün imkânları ile yâni 1500’lü yıllarda, bugünün ölçek ve ölçülerine nerdeyse tıpatıp uygun bu haritalar nasıl çizilebilir? Bu duruma inanmakta zorlanan, Alman Yazar Erich Von Daniken gibi bâzı kişiler de; “o Târihte böyle ha­ritaların çizilebilmesi mümkün değil, ama uzaylılar yardım ederse ancak olabilir” kanaati belirtmişlerdir.

Dipnotlar:

1- Bilimler târihçisi Fuat Sezgin, Konuşan Sefer Turan, Timaş Yay. İst. 2010, s. 43.

2- Ogier Ghiselin, a. g. e. s. 66, 164.

3- Erhan Afyoncu, “Osmanlı’nın Hayâleti”, Yetitepe Yay. Ekim 2005, s. 109.

4- https://www.haberturk.com/pisa-kulesi-nden-daha-egik-olan-egri-minare-koruma-altina-aliniyor-1680105

5- Derin Târih Dergisi, sayı 34, Ocak 2015 s. 12.

6- Uluslar Arası Kuruluşunun 700. Yıl Dönümünde Bütün Yönleriyle Osmanlı Devleti Kongresi, Selçuk Üniversitesi, 1999, Bas: Konya 2000, s. 299,

7- Şaban Döğen, a. g. e, s. 159.

8- Türk Edebiyatı Dergisi sayı 430, s. 26