OSMANLILARIN LÂLE VE ÇİÇEK SEVGİLERİ (3)

Osmanlıda balkonlara konan çiçeklerin bile mânâ ve işaretleri vardır. Sa­rıçiçek o evde hasta olduğunu dile getirir. Tedavi etmek için sokak sokak dolaşıp hasta arayan tabiplere işarettir. Evi ziyaret edip hastayı muayene eder ve gereğin yaparlar. Seyyar satıcılar da o evlerin yakınına gelince bağırıp hastayı rahatsız etmezler.

Kırmızı çiçek varsa o evde gelinlik kızlar olduğuna delalet eder, kız arayanlara işarettir. Kasaplık yapan insanlar birkaç seneye bir mesleği bıraktırıp, güllerle çiçeklerle meşgul olan bahçıvanlık yaptırırlarmış ki, hayvanları kese kese, kan göre göre kalbi katılaşıp insanlıktan çıkmasın diye. Osmanlı medeniyetinin odağında insan vardı ve her şey insana hizmet için yapılıyordu.(1)

Saray bahçeleri için Halep’ten sümbül soğanları(2) ve diğer çiçeklerin fi­deleri, fidanları getirtilirmiş. Dedelerimizdeki çiçek aşkına ve sevdasına şu olayda çarpıcı bir misaldir: İkinci Viyana kuşatmasında bozgun ya­şanıp Serdâr-ı Ekrem Merzifonlu Kara Mustafa Paşa’nın başkomutanlık çadırı Avustur­yalıların eline geçtiğinde her tarafının çiçeklerle, ağaçlarla, süs bitki­leri ile dolu olması hasebiyle hay­retler içinde kalmışlar ve Osmanlıyı arkadan vurup yenilmesini sağlayan Leh Kralı Sobiesky, Krali­çeye yazdığı za­ferini müjdeleyen mektubunda: “bunun çadır değil bo­tanik bahçesi   ol­du­ğundan sitayişle bahsetmiştir.”(3)

Lâle bizimdir, bizdendir, ehlileşmiş bozkır çiçeğimizdir. Onu dünyaya biz tanıtmışız, onunla ilgili en güzel şiirleri, süslemeleri, motifleri, ebruları, desenleri, edebî sanatları biz yapmışız. Onunla ilgili yazılan kitaplardan en meşhurları şunlardır: Cerrahpaşa Câmii imamı Mehmed Efendi’nin “Netâyicu’l-Ezhâr”; Üçanbarlı Mehmed Efendi’nin “Lâlezâr-ı İbrahim”; Mehmed Remzi’nin “Defter-i Lâlezâr-ı İstanbul”; Şeyh Mehmed Lâlezârî ‘nin “Mîzânu’l-Ezhâr”; Ahmed Kâmil Belgradî’nin “Risâle-i Esâmi-i Lâle”; Ek­rem Hakkı Ayverdi’nin yayınladığı “Lâle Mecmuası”(4)

Nur-ı adn, Cihangir, Kızılkırlangıç, Alkavuklu, Feyz-i Süleymanî, Mahbûb, Dûşîze, Sîmendam, lâle-i Bedahşi, Kavs-ı Kuzah, Ferahbahş gibi insanı teshir eden isimlerle anılan lâle, bizim millî çiçeğimiz olmuş, İstan­bul’un yüce Fâtihi Sultan Mehmed, bir şiirinde “dünya hayatının da lâle      mev­simi gibi kısa ve geçici olduğunu, onun için zamanın iyi değerlendiril­mesi gerektiğini”  şöyle dile getirmiştir:

Sâkıyâ mey sun ki bir dem lâlezar elden gider

İrişir fasl-ı hazan vakt-ı bahar elden gider

Bugün bile İstanbul’u dünyaya tanıtan reklamlarda lâle figürü kulla­nıl­maktadır. Yine memleket çapında oluşan lâle sevgisi ve muhabbeti de İstan­bul’dan nüksetmiştir.

Lâle; millî bir çiçeğimiz olduğu gibi, ona dinî, kudsî ve ilâhî çiçeğimiz pâyesini de verenlerimiz vardır.

Lâle kelimesindeki harfler ile Allah ve Hilâl kelimesindeki harfler ay­nı­dır. Yalnız dizilişleri farklıdır.(5) Ebced hesabı denen, harflere rakamlar verile­rek târihler düşülen, kitâbeler yazılan, edebî sanatların en güzelleri icra edilen anlayışa göre de her üçü, 66 rakamını verir.(6)

Hiçbir ilâve yapma­dan aynı harflerle, muazzez ve mübârek olan üç isim yani “Allah-Hilâl-Lâle”de yazılabilir. Bir lâle soğanının tek sap ve tek lâle vermesini de, Allah’ın sıfatla­rından olan vahdet yani tekliğin, birliğin tezahürü olarak değerlendirenler olmuştur.(7)

Şâirlerimiz bu husustaki derûnî duygularını beyitlerinde şöyle dile getirmişlerdir:

Subh-dem dönse n’ola mihr-i cemâle lâle

Oldu mazhar aded-i ism-i celâle lâle

Refî-i Kalâyî

Sultan lll. Selim’in Tabiplerinden olan ve Lâle üzerine çok güzel bir ki­tabı bulanan ve 1350 çeşit Laleden bahsedilen Mehmed Aşkı Efendi de, bu duruma dikkat çekmiş ve  bir şiirinde bu gerçeği şöyle terennüm etmiştir:

Mazhar-ı ism-i Celâl olmasa âyâ lâle

Bulamazdı bu kadar rütbe-i vâlâ lâle

İzzet Ali Paşanın beyti ise şöyledir:

Yokdur bu âb u tâb ne mihr u ne jâlede

Izhâr-ı kudret eylemiş Allah bu lâlede

“Şu laledeki parlaklık ve berraklık ne güneşte, ne de çiğ tanesinde var­dır. Galiba Allah şu lâleyi yaratırken insanlara kudretini göstermeyi istemiş­tir.(lâle kelimesine bakanlar Allahı idrak edebilirler ve Allah isimin okuyabi­lirler”(8)

Dipnotlar:

1- Tekin Kılıç, “Osmanlıdan Torunlarına Hayat Düstûrları”, Gelenek Yay. İst. 2011, s. 65, 195.

2- Ahmed Refik, “Onuncu Asr-ı Hicrî’de İstanbul Hayatı” a. g. e. s. 11.

3- Max Kemmerich, a.g.e.s.56;Yılmaz Öztuna, “Büyük Türkiye Târihi”, c. 6, s. 37, 125.

4- Hasan Özönder, “Lâle’nin Şanında-2”,  29. 04. 2008, Merhaba Gazetesi.

5- Beşir Ayvazoğlu, Mostar Dergisi, Haziran 2005, sayı 4, s. 7.

6- Halk arasında işini 66 altıya bağlamış, tabiri bunu ifâde eder yani işini Allah’a havale etmiş ve onun yardımını garantilemiş manasına.

7- Diyanet Vakfı “İslâm Ansiklopedisi”, c. 27, s. 79.

8- İskender Pala, “Efsane Güzeller”, Kapı Yay. İst. 2004, s. 210.