Pahalı Sigara mı Parasının Kime Gittiği Belli Ucuz Sigara mı?

Tütün..Dünyaya Kızılderililerden yayılıyor.  Amerika’nın keşfinden sonra Portekizli tüccarlar Avrupa’ya getiriyorlar önce. İlk seri üretimi 1880 yılında Buchanon Duke gerçekleştiriyor. Osmanlı’da 1827 yılında Zarifi ve Hristaki Zografos isimli Rumlar tekel oluşturuyorlar önce.1879 yılında Galata Bankerlerinin hakimiyetine giren tütün tekeli 1875 yılında Osmanlı’nın  borçlarını ödeyememesi sonucu 1881 yılında kurulan  Osmanlı Düyunu Umumiye İdaresi ile  Reji Şirketi’ne geçer.Aslında bu dönem tam bir zulüm dönemi. Tütün üretimini kolcu adı verilen silahlı kişilerden oluşan özel güvenlik örgütü takip ediyor bu dönemde.  Üreticinin kendisine bile yetiştirdiği tütünden pay ayıramadığı bu dönemde 20000 kişinin kolcularla çatışmalarda öldürüldüğü yazılı kayıtlarda. Hükümetle anlaşmaya göre ruhsat almış üretici ürününü Reji Şirketi’ne teslim etmek zorundadır. 26 Şubat 1925 Tütün Rejisinin lağvedildiği tarih. 7 Nisan 1926 tarihinde Tekel idaresi Gaz İnhisarı adıyla kurulur. Şubat 1932 tarihinde 1. Tütün Kongresi, 15 Mayıs 1932’de Balkan Tütün Konferansı İstanbul’da toplanır. 1939 yılında Turkish Special sigaramızla New York Sergisi’ne “rağbet gören Türk sigarası “ sloganıyla katılırız. 1946 yılında Tekel Genel Müdürlüğü kurulur. 1973 yılında “ülkede Türk tütünü değil Virginia tütünü yetiştirilmeli “ diyenlere Tekel Genel Müdürü Recai Dıblan “biz kendi tütünümüz ve sigaralarımızla var olacağız, Virginia tütünü yetiştirmek kapitülasyonlara dönmektir” cevabını verir. İşler böyle gitmez ama ,Tekel’in çalışmaları yıllar içinde geriletilir, 1984 yılında yabancı sigara ithali başlatılır.  1986 Mayıs ayında tütün tekeli kaldırılır. 1986 yılında özel sektöre, TEKEL ile ortaklık koşuluyla, sigara üretimi izni verildi. 1991 yılında sigara üretimi, ithalatı ve satışı belirli koşullarla serbest bırakıldı. Philip Morris, Sabancı Holding’le birlikte, 1993 yılında Torbalı’da Philsa’yı kurdu. Şirket sermayesinin yüzde 75’i yabancı ortağa aitti. R.J.Reynolds  tarafından 1983 yılında Bitlis’te BEST (Bitlis Entegre Tütün Sanayii) kuruldu. Şirketin hisselerinin çoğunluğu ünlü ulus ötesi sigara tekeli Rothmans Şirketi’ne, azınlığı ise Bitlis’teki girişimcilere aitti. İşletmenin yapacağı üretim ihraç edilecekti. TEKEL, Rothmans Şirketi’nin hisselerinin yüzde 25’ini satın alarak bu işletmeye ortak oldu. Şirket başarılı olamayınca üretim tesislerini 1997 yılında TEKEL’e sattı ve faaliyetten çekildi. 1996 yılında özelleştirme gündeme geldiğinde Tütün Platformu kamuoyunu uyarır ve Milletvekillerine bir mektup gönderir. Tütün fabrikalarının kâr ettiği, özelleştirmenin çok uluslu şirketlere gelir olacağı, tütün yetişen yerlerin kıraç ve başka ürünlere uygun olmayan alanlar olduğu, tütünden geçinen ailelerin mağdur olacağı vurgulanır. Maalesef haklı çıkarlar, yıllar içinde üretilen sigaralardaki Türk tütünü oranı giderek azalır, Tekel’in özelleştirilmeden önce yabancı yatırımcılara üretim izni verildiği için satışından istenilen gelir elde edilemez, binlerce aile tütün üretiminden hatta topraklarından uzaklaşır, yabancı firmalar aslında üretime değil hazır ve gelişmekte olan pazara gelmişlerdir. İhracatçı firma sayımız 1970’lerde 59 iken 1996 yılında 16’ya iner, tütün üreticisi sayısı 1998 yılında 622.053 iken giderek azalır ve 2019 yılında 50.040’a iner. Sigara fabrikalarının son olarak 2008 yılında  satışlarıyla da pazar tamamen yabancıların eline geçer, tütün ihracını bırakın Türk tütün üreticisi tasfiye olmaktadır ki bu da işsizliğe katkıdır.

9 Ocak 2001 tarihinde Tütün Yasası çıkarılır, Cumhurbaşkanı Ahmet Necdet Sezer’in veto hakkını kullandığı yasa ile tütünde destekleme alımları sona erer, sözleşmeli üretimle yabancı firmalar alımı kısıtlar, sadece Ege Bölgesi’nde 10000 Üretici piyasaya veda eder, Doğu Anadolu bölgesinde hiç sözleşme yapılmaz.

Gelelim günümüz realitesine; 2008 yılında kapalı alanda, 2013 yılında taşıtlarda sigara yasağı getirilir, 2019 yılında dumansız hava sahasına geçilir. 18 yaş altına sigara satışı zaten yasak, buna rağmen sigara başlama yaşı 13; 13-15 yaş grubunda erkeklerde % 11.1, kızlarda % 4.4 içicimiz var. Amerika ve Batı’da Pazar payı daralan sigara firmaları hedeflerine gelişmekte olan ülkeleri alıyorlar. Genç tiryakiler yabancı firmaların en sevdiği müşteriler. Eski Sağlık Bakanlarından ve sigarayla mücadeleyi ilk başlatanlardan Sn. Bülent Akarcalı’nın Ölüm Tacirleri kitabında bahsettiği firmalar çok güçlü. 1991 yılında sadece sigara reklamına getirilen kısıtlama karşısında bile ABD Başkanı Bush zamanın Cumhurbaşkanı Özal’dan veto hakkını kullanmasını ister ve yasa veto edilir. Onaylanması ve yürürlüğe girmesi yıllar sonra Erbakan’ın başbakanlığına kadar ertelenir. Günümüzde 18 yaş altı sigara satışı yasaklığına karşı özellikle sanayi kesimlerinde bu yasak fiilen geçerli değil. Kapalı alanda sigara içme yasağı kafe ve lokantalarda  açık  alanları ısıtma yöntemiyle deliniyor sanki enerji ve döviz zengini ülkeymişiz gibi. Ben bir zamanlar kırtasiyelerde sigara satış iznini anlamadığım gibi market kasa üstlerinde en görünen yerlerde cafcaflı paketlerde sigara satış dizaynını da doğru bulmam. Amerikan tütününün yüksek nikotinine alışan gençlik  tiryakiliğini sürdürüyor bunda elbette firmaların etkinliği de önemli rol alıyor. Yıllar önce mesela Ortaköy’de bar-kafe gibi mekanlarda ücretsiz marka logolu tepsiler, altında oturulan marka logolu şemsiyeler, ,marka kıyafetli satıcılar,bar kafe dekor sponsorluğu, bedava sigara dağıtımı, marka isimli kotlar ile bugünleri bilinç altına kazıdılar. 31 Mayıs 1991 tarihinde “ Dünya Sigarasızlık Günü” organizasyonunda  Marmara Üniversitesi kampusunda Müzik Disco Şov gösterisini bile  reklam malzemesi olarak kullandılar. Unutulmasın 2. Dünya Savaşı sonrasında” Barış için Gıda” sloganlı  gemilerle Asya, Afrika ve Latin Amerika’ya yüzlerce milyon paket tütün mamulü dağıtımı yapan firmalardan söz ediyoruz.

Tütün mamullerinin sağlık zararları bilinir. Kalp hastalıklarından kansere bir çok belanın sorumlusu. Devlet hep bir adım önde olmalı. Sadece yasak yetmiyor, denetim de gerek. Sn. Fatih Altaylı yazısından öğrendiğim fiyata göre vergi sistemimiz nedeniyle ciddi vergi kaybı olduğu. Ayrıca HEETS Denilen ısıtılarak tüketilen tütünün ithalinin yasak olmasına karşın serbestçe hatta adrese teslim yöntemiyle bile satıldığı .Bir de ülkemizde sigara pahalı gerekçesiyle kaçak getirilen sigaralara rağbet söz konusu ki bu en vahimi. Vatandaşın kaynağının teröriste gittiği belli sigaraları ucuz diye tercihi affedilmez elbette devletin kaçak sigarayı önleyememesi de öyle. Son kararlar belki umut verebilir. 2024 yılına kadar şu an % 12 olan yerli tütün oranı % 30’a çıkacak ama üreticinin yerli sarmalık tütününe ceza geliyor. Bakalım ülkeme ne getirecek ancak gençlerde sigara tüketim oranına tanık oldukça Bülent Akarcalı’nın kitap adıyla yazıyorum “Ölüm Tacirleri” başarılı maalesef.