Şanghay Ruhu, Anadolu’da Hayat Bulur Mu?

1996 yılında Şanghay Beşlisi adı ile uluslararası sistem içerisinde yer almaya başlayan ve daha sonra gerek üye sayısı gerekse de faaliyet alanları bakımından genişleyerek Şanghay İşbirliği Örgütü adını alan oluşum, Sovyetler Birliği’nin dağılmasının ardından bölge ülkelerinin sınır güvenlikleri konusunda endişe hissetmelerinin sonucu olarak kuruldu.

 Orta Asya ve Çin’i barındırması bakımından önceleri yalnızca bölgesel bir karaktere sahip olan örgüt yıllar içerisinde üye sayısını genişleterek Pakistan ve Hindistan’ın katılımı ile Güney Asya sınırlarına uzandı.

ŞİÖ’ye üye devletlerin coğrafi kapsama alanı yaklaşık 30 milyon kilometre kare olup bu sayı Asya’nın %75’ine denk geliyor. Genişleme politikası kapsamında gözlemci ülke statüsünde dâhil edilen İran, Hindistan, Pakistan, Afganistan ve Moğolistan ile birlikte örgütün yüzölçümü 37 milyon kilometre kareye yükseliyor.

 Örgütün toplam nüfusu ise üye devletlerle 1,7 milyar olup dünya nüfusunun yaklaşık %23’ünü, gözlemci devletlerle birlikte ise yaklaşık 3,5 milyarı bulmakta bu da dünya nüfusunun %47’sine denk geliyor.

Örgüt ayrıca nükleer silaha sahip İsrail, ABD, Rusya, Çin, Hindistan, Pakistan, Kuzey Kore, İran, İngiltere ve Fransa gibi devletlerin yaklaşık yarısını da bünyesinde barındırıyor. Bu açıdan da ŞİÖ önemli bir güce sahip durumda olup, dünyanın en büyük ordusu ve bölgesel işbirliği ve güvenlik örgütü olma özelliğini taşıyor.

Şanghay İşbirliği Örgütü'nün kuruluş belgesinde “sınır güvenliği ve terörle mücadele alanında işbirliği” vurgusu öne çıksa da, örgüt, yıllar içerisinde; tek kutuplu dünya düzenine alternatif “Çok Kutuplu Dünya” nın en büyük gücü olduğunu farklı vesilelerle ilan etti.

Üye ülkeler, ortak askeri manevralar düzenleseler de örgüt şimdilik Nato ve eski Varşova Paktı gibi resmi bir savunma birliği ya da Avrupa Birliği gibi bir ekonomik birlik gibi bir görünüm sergilemiyor. Buna karşılık 2007 yılında Kırgızistan’ın başkenti Bişkek’te yapılan zirvede Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin’in yaptığı “tek kutuplu dünya kabul edilemez” açıklaması ileride örgütün amacının ABD önderliğinde oluşan batı blokuna karşı ayrı bir blok oluşturmaya doğru evrim geçirmeye açık olduğunu ortaya koyuyor. 

Değişen güç dengeleri…

Rusya'nın 2014'te Kırım'ı ilhakından şubatta Ukrayna'ya müdahale etmesine uzanan süreçte örgüt, Avrasya bölgesinde güvenlik ve ekonomi alanında kritik önem kazandı.Rusya ile Batı'yı Soğuk Savaş'ın ardından yeni bir cepheleşmeye götüren gelişmeler, Moskova’nın Asya tarafında sırtının dayayabileceği bir güvenlik mutabakatına gereksinimini arttırdı.

Batı’nın Kırım ve Ukrayna’daki eylemleri nedeniyle Rusya’ya uyguladığı ekonomik yaptırımlar da Moskova Çin ve Hindistan Asya’nın gibi büyük pazarlara sahip yükselen ekonomileriyle iş birliğini derinleştirmesini zorunlu hale getirdi.

Öte yandan Yol ve Kuşak Girişimi ile tarihi İpek Yolu ticaret hatları üzerinde ulaştırma ve altyapı projelerini destekleyerek sanayi ürünlerini dünya pazarlarına ulaştırdığı güzergahları çeşitlendirmek isteyen Çin için de Avrasya coğrafyası kritik önemde.

Çin, bu yüzden Orta Asya ve Rusya'nın merkezinde bulunduğu Avrasya'yı ve ŞİÖ bünyesinde ve diğer platformlarda bölge ülkeleriyle ilişkilerini geliştirmeyi küresel stratejisi açısından hayati görüyor.

Bölge ülkelerinin sahip olduğu yeraltı zenginlikleri ve enerji kaynakları üzerinde kontrolü sağlamak isteyen ve bu coğrafyada kendisine alternatif bir güç istemeyen Rusya için ŞİÖ, bu anlamda bir araç pozisyonunda. Sadece jeostratejik açıdan değil ekonomik açıdan da bölge ülkelerine ihtiyacı olan Rusya, bölge ülkeleri ile ilişkilerini ŞİÖ aracılığıyla oldukça rahat biçimde sürdürüyor.

Orta Asya Cumhuriyetleri ise ŞİÖ’yü öncelikle sınır güvenliklerini teminat altına almayı sağlayan bir kalkan olarak görmekle beraber siyasî istikrarın, iç asayişin ve ekonomik refahın sağlanması için ŞİÖ’deki işbirliğinden faydalanmayı arzuluyorlar.

ABD ise, bölgede Şanghay İşbirliği Örgütü’ne karşı bölgesel ittifaklarla anlaşmalar yaparak etkisini arttırma yoluna gidiyor. Bu ittifaklar; Avustralya, Filipinler, Japonya, Tayvan, Vietnam, Yeni Zelanda, Güney Kore ve Tayland gibi devletleri yanına çekerek ve bölgedeki bazı devletlere askeri yardımlarda bulunarak, Şangay birliğinin etkisini azaltmaya çalışıyor.

ABD, gelecek 20 yıl içinde hem ekonomik hem de siyasi anlamda dünya üstünlüğünü kaybedeceği uzmanlar tarafından değerlendiriliyor. Ekonomi artık doğuya doğru kayıyor. Gelecekte hem Rusya hem de Çin’le mücadele etmek istemiyor. Çünkü aynı anda iki devle mücadele etme kapasitesi yok. İlk hedef Rusya ve Rusya’nın ekonomik yaptırımlarla “belinin kırılması” gerekiyor.

Diğer taraftan “ticaret savaşları”yla Çin şirketlerine getirilen yaptırımlarla tırmanan ekonomik ve siyasi restleşmelerle Çin’ i köşeye sıkıştırmaya çalışıyor.

Alman ekonomi bilimcisi Helmut Reisen, dünya genelinde artan derecede bir nüfuza sahip olarak kendinden daha fazla söz ettiren Çin, Rusya ve Hindistan – ve hatta Türkiye gibi – ülkeleri ‘yeni şekillendirici güçler’ olarak tanımlamıştır. Bu ‘yeni şekillendirici güçlerin’, geleceğin dünyasında önemli rol oynayacak ülkeler olduğu da dikkatlerden kaçırılmaması gereken bir husus. Buna ilaveten geleceğin yükselen bölgesinin Asya olacağına dair birçok değerlendirme mevcut.

Şanghay Ruhu, Anadolu’da hayat bulur mu?

Şanghay İşbirliği Örgütü giderek büyüyen hacmiyle küresel siyasi dengeler üzerinde yeni bir basınç odağı oluşturdu. Avrasya’daki siyasi, askeri ve ekonomik işbirliğinde rolü giderek güçlenen örgüt, Türkiye için de yeni fırsat alanları yaratmaya başladı.

Her ne kadar NATO üyesi bir ülke olarak hareket alanı kısıtlı gibi görünse de yeni şartlar ve değişen dinamikler nedeniyle Türkiye, Şanghay İşbirliği Örgütü’ndeki kapasitesini gözden geçirme ihtiyacı hissetti.

Bazı uzmanlara göre Türkiye'nin örgütle geliştireceği ilişkiler; tarihi ve kültürel bağları olan örgüt üyesi ülkelerle güvenlik, ekonomi, ticaret, enerji, kültür gibi alanlarda işbirliğini artırması yönünde; kendi çıkarına bir hamle olacak.

Kimi uzmanlara göre, Türkiye’nin ekonomik, siyasi ve askeri gücünü önemseyen Örgüt üyeleri, kendi saflarında yer alacak bir Türkiye için büyük heyecan duyuyor.

Türkiye’nin ŞİÖ üyeliği AB ve NATO’ya alternatif olarak görülmezse yani hem AB ve NATO hem de ŞİÖ üyeliğini beraberinde düşünülürse bu Türkiye’ye tarihinin en önemli stratejik ve jeopolitik gücünü kazandıracaktır.

Tarihsel, siyasi ve ekonomik açıdan önemli ve köklü ilişkilerin bulunduğu AB ve NATO’nun yanında Türkiye, Türkistan devletleri ile var olan tarihsel ve kültürel bağlarını, Rusya ile olumlu yönde ilerleyen ticari, ekonomik ve diplomatik ilişkilerini, Çin ile gelişen ekonomik ilişkilerini bir de ŞİÖ üyeliği ile taçlandırması Türkiye için dış politikada önemli bir çağ atlayışı olabilir. Türkiye’nin hem NATO hem de ŞİÖ üyesi olması ona etkin bir jeopolitik köprü görevi sağlayacaktır.