Sibernetik (Bilgisayar) İlminin Temelini Müslümanlar Atmış­tır

Batıda kısaca El-Gazzara olarak bilinen Mardin-Cizre’li Ebûl İzz İbni İs­mail İbni Razzaz isimli bu Türk âlimi “Kitap el Câmi” isimli bir kitap yaz­mıştır. Mardin, Diyarbakır yöresinde kurulan Artuko­ğulları döneminde, 1205 M. Yılında yazılan  bu  eser, bu­gün bile bütün dünyâyı  hayrete  düşüren  çok enteresan bilgi ve bu­luşlar ih­tiva etmektedir. Eserde:

1- Su ile çalışan saatler.

2- Misâfirleri eğlendirmeye yarayan ve su ile çalışan robotlar.

3- Pâdişahın eline su döken robotlar.

4- Fıskiye ve müzik otomatları.

5- Tulumba ve kaldırma düzenekleri.

6- Şifreli anahtarlar. Ayrıca sayısı 55’e varan çok ente­resan bu­luşlar, icatlar vardır.

Topkapı Sarayı’nın III. Ahmet Kütüphânesinde 3472 numarada kayıtlı olan bu eserin, biz daha varlığından ha­berdar değilken, Al­man Prof. E. Wiedeman bu eseri 1908 yılında Almanca’ya çevire­rek. Alman milletine ve Batı’ya tanıtmıştır. 1974 yılında İngiliz Do­nald Hille, eseri İngilizce’ye çevirmiş, hattâ bu âletlerin aynısını ya­pıp 1976 Londra İslâm Festivali’nde çalışır hâlde sergilemiştir.(1)

Kısaca El-Cezerî veya El-Gazzara isimli bu âlim, dünyâ târihinde siber­netiğin kurucusu olan ilk ilim adamıdır.(2) Bilindiği gibi siberne­tik, haberleşme, kontrol, denge kurma ve ayarlama ilmidir. Bu ilmin gelişmesiyle bu­gün elektronik beyinler, bilgisayarlar ve otomasyon denilen sistemler or­taya çıkmıştır. Bundan dolayı Ebül İz elektronik beyinin (bilgisayarın) babası olarak kabul edilmesi gere­kir. Çünkü bilgisayar biliminin temelini atan bu âlimdir. Yaptığı robotlar bugün bile hâlâ hayranlık uyandırıyor, Leonardo Da Vi­nici’den yüz elli sene önce yaşamış ve mekaniği ondan çok daha iyi kullanmıştır.(3)

Elektrik ve pil kullanmadan, suyun devridaiminden elde ettiği mu­harrik güç ile çalışan robotlar, makinalar imal etmiştir. Oysa bilgi­sayarın babası olarak İngiliz matematikçisi Charles Bab­bage (1792-1871) bilinir. Halbuki Ebul İz ondan altı asır önce aynı sisteme da­yalı makinalar, otomatik âletler imal etmiş ve bunları ça­lıştırmıştır. Bu âlimden 800 sene sonra İngiliz Nöroloji Profesörü Dr. Ross Ashby ancak 1951 de “Üstün Denge Durumu” nu ortaya atabilmiş­tir.

Ve ancak ilk defa o zaman otomatik olarak işleyen sis­temlerin üstünde bunları kontrol eden sistemlerden söz edebilmiş­tir.(4) İTÜ Bilim ve Teknoloji Târihi Ensti­tüsü, Ebul İz’in kitâbın­daki şekillerin bâzılarını, aslına sâdık kalarak yapmayı gerçekleştir­miştir.(5)

Robert Hıllenbrand, İslâm Teknolojisi isimli değerli eserinde; “mânive­layı ilk kez bir makinada kullanan ve su gücünü sanayide ilk kez kullanan Müslümanlardır. Bunları yapan Cezerî isimli Müslü­man bir mûcittir” der.(6)

Cezerî, kitâbında 50 aracın ayrıntılı tasarımını verir. Bu araçların 6'sı su saati, 4'ü mumlu saat, 6'sı ibrik, 7'si eğlence amaçlı kullanılan çeşitli oto­matlar, 3'ü abdest almak için kullanılan otomat, 4’ü kan alma teknesi, 6'sı fıskiye, 4'ü kendinden ses çıkaran araç, 5'i suyu yukarı çıkartan araç, 2'si kilit, 1'i açıölçer, 1'i kayık su saati ve Amid (Diyarbakır) kentinin kapısıdır.(7)

Dipnotlar:

1-Geniş bilgi için bkz. Bilim ve Teknik Dergisi, TÜBİTAK, yıl 1976, Sayı 103, s. 2; Atilla Bir, Ebül Izz Al-Gazarî’nin Otomatlar Kitabı, yıl 1977, Sayı 110, s. 1.

2-Geniş bilgi için bkz. TÜBİTAK, Bilim Teknik Dergisi, sayı: 77, l03, ll0.

3-Ali Çimen, “Târihi Değiştiren Bilginler”, Timaş Yay. 7. Baskı, İst. 2012, s. 90.

4-Fuat Sezgin, a. g. e. c. 1, s. 36.

5-Şaban Döğen, a. g. e, s. 80.

6-Ahmed İsa – Osman Ali, a. g. e. s. 92.

7-Cezerî, el-Câmi Beyne’l-İlm ve’l-Amel en-Nâfi Fî Sınaâti’l-Hiyel, (Makine Yapı­mında Yararlı Bilgiler ve Uygulamalar) Çeviri, İnceleme ve Teknik Açıklamalar: Sevim Tekeli, Melek Dosay ve Yavuz Unat, Türk Târih Kurumu, 2002.