Cami ve Mescitlerimiz (1)

Mevlâ’dan bize ses vermede hep cedlerimiz

Manevi bekçisidir yurdun, ulu mabetlerimizA. Nihat AsyaKubbeleri ve minareleri ile Müslüman beldelerin alâmet-i fârikası durumunda olan camilerimizin mânâ dünyamızda, ruhsal hayatımızda çok farklı bir yeri vardır. Biz camilerimizle canlıyız.

 Onun için Büyük Selçuklu Devletinin kurucularından Tuğrul Bey; fethettiği yerde cami yaptırmadan, kendisine ikamet edecek saray yaptırmaz, bunu edebe mugayir bulur ve şöyle dermiş: “Allah’ın evini yapmadan kendimize saray yapamayız.” (1)

Bu anlayışla Anadolu ve fethedilen her yer, dua için Allah’a uzanan eller misali, cami ve minarelerle bezenmiş, renk renk çiçekler gibi, hanlar, hamamlar, tekkeler, türbeler, zaviyeler… Vakıf medeniyetimizin tezahürleri olmuşlardır.

Ama gün gelmiş, devran dönmüş, “Her kemalin bir zevali var” atasözü tecelli etmiş, bu zeval dönemi milletimizin üstüne karabulutlar misali çökmüş, madde, mana, estetik ve sanat hususunda epterlik (kısırlık) dönemimiz başlamakla kalmamış, ecdat emanetlerine bile hıyanet edilmiştir.

Balkanlardaki cami ve müştemilatları, diğer vakıf unsurları kaba ve yobaz Ortodokslar tarafından tahrip edilmiş, ayakta kalanlarda öyle süfli ve hayâ edilecek bir şekil ve hizmette kullanılıyor ki, (2) Akif’in “tek dişi kalmış canavar” nitelemesinin bu insanlara az olduğu kanaati hâsıl olur.

Fakat onlara diyecek hiçbir şeyimizin olmadığı, yakın tarihimizin kısa bir tetkiki ile ortaya çıkar. Dünyanın göz bebeği mesabesinde olan Sultanahmet Camii 1939-1945 yılları arasında askeri kışla olarak kullanılmış, içinde ocaklar yakılmış, yemekler pişirilmiş, kazanlarda sular kaynatılıp çamaşırlar yıkanmıştır. (3) Bazı camiler tuvalet olarak kullanılmış, (4) Bazı camiler Saz Evi olarak, (5) bazıları düğün salonu, (6 )bazıları kooperatif binası olarak, bazı camiler müze, (7) bazı camiler askerin ot deposu ve hayvan ahırı (8) olarak kullanılmış, bazıları da resmen satılmıştır. (9) Bu ahvale muttali olan şairlerden birisi olsa gerek, durumun vahametinden Allah’a sığınıyor ve şöyle diyor:

Vîran olmuş mâbetleri aman AllahLa havle velâ kuvvete illa billâh

Filozof Rıza Tevfik’de, batılıların bile Muhteşem Süleyman diye taltif ve takdir ettikleri Kanunî’nin bir tek kızı için yaptırdığı İslâm Âleminin nadide eserlerinden Mihrimah Sultan Camii’nin harap, bakımsız, cemaatsiz, ilgisiz… durumunu görünce şöyle yazmış: Vardım eşiğine yüzümü sürdümEtrafını bütün dikenler sarmışUlu mihrabında yazılar gördümKim bilir ne mutlu zamandan kalmış

Batan güneşlerin ölgün nigâhıKarartmış bırakmış ol kıblegâhıMazlum bir ümmetin baht-ı siyahıViran kubbesine gölgeler salmış

İslâm’ın bahtiyar bir zamanındaÂb-ı hayat varmış şadırvanındaŞimdi harap olan sayebanındaDem çeken kuşların ömrü azalmış

Ayât-ı ibret var kitabesindeBir ders-i hikmet var hitabesindeBağ-ı cennet olan harabesindeTekbir sedaları artık bunalmış

Hey Rıza secdeye baş koy da dinleTaşlar dile gelsin senin derdinleEfsane söyleyim, ağla, hem dinleO şerefli mazi meğer masalmış.

Dipnotlar:1- Ergun Göze, “Son Sözleri Ansiklopedisi”, Boğaziçi Yayınları, İst. 1994, s. 26; Aydın Taneri, “Türk Devlet Geleneği”, İstanbul 1997, s. 204.2- Türkiye Gazetesi, 09.01.1990 (Pavyon, sex filmi oynatan sinema, tiyatro).3- Ahmet Kabaklı, “Temellerin Duruşması”, T. E. Vakfı Yay. İst. 1989, s.192.4- Zafer Dergisi, sayı, 238/22.5- Tarih ve Medeniyet Dergisi, sayı 54/71.6- Mustafa Gencer, “Kudüse Uzanan Kanlı Yol”, Tarih ve Düşünce Dergisi, Kasım 2004, sayı 53, s. 77.7- 1948 yılında Dolmabahçe Camii yıllarca müze olarak kullanılmış Konya’da Selçuklu eseri İplikçi Camii hâkeza; Mustafa Armağan, “Abdülhamid’in Kurtlarla Dansı-2, s. 123,8- Münevver Ayaşlı, “Dersaadet”, Timaş Yay. İst. 2005.9- Zafer 238/12; “Camiler Haraç Mezad satılmış” Türkiye Gazetesi, 2 Temmuz 1993; İbrahim Refik, Tarih Şuuruna Doğru-2, Albatros Yay. 7. Bas. İst. 2001, s. 31.