Engellenen güzel ülkem (11); Demiryolları
22 Ekim 2024, Salı 00:05Demiryolları..1830 ilk işletme İngiltere.
Osmanlı İmparatorluğu döneminde imtiyazlı demiryolu yapımı görüyoruz.
1851-Kahire-İskenderiye hattı devreye alınır.
Ülkemde ilk demiryolu hattı İzmir-Aydın ..İmtiyazlı işletme tarafından yapılır.
Osmanlı’dan Cumhuriyete intikal eden demiryolu hattı devletin imkanlarıyla yapılan 1564 km Hicaz hattı; yabancı şirketlerin yaptığı 6778 kilometrelik hat; Ruslar’dan kalan 356 km Erzurum-Sarıkamış-sınır hattı ile toplam 8343 km .Bu yollardan Türkiye Cumhuriyeti sınırları içerisinde 4112 km kalmıştır. Ancak dış baskılarla şekillenen ve bir ağaç görüntüsünde limanlardan iç bölgelere uzanan bu demiryolları, ülke çıkarlarından ziyade, daha çok Avrupalı devletlere hizmet etmiştir. Osmanlı dönemi demiryolu yapımında % 67 Almanya, % 19.8 Fransızlar, % 12.7 İngilizler imtiyazlı demiryolu yapımı yüklenicisi olmuşlar. İmtiyazlar arazinin şirketlere bedava verilmesi, hat üzeri devlet ormanı, taş ocağı gibi unsurlardan ücretsiz yararlanma, yapımda gereken malzemelerin gümrüksüz ithali, hat ve çevresindeki bazı anlaşmalarda 20 bazılarında 45 km şeritte petrol dahil tüm madenlerin işletme hakkı verilmesiydi. Ayrıca taşımalarda bize satılan ithal ürünlerde ucuz ancak üretim merkezleri arasında bizim ürünlerin taşınmasında fazla ücret almaktaydılar. Devlet 1 ton malı 100 paraya taşırken yabancı şirketler 12.5 kuruş tahsil etmekteydiler. Osmanlıdan intikal eden demiryol hattı ülkeyi kuşatacak tarzda değildir, doğu ve orta Anadolu hatları yoktur. Cumhuriyetin ilanı ile özellikle demiryolu ve karayolu inşasının önemi Atatürk tarafından Meclis konuşmalarında hep yer almıştır. Parola “bir karış bir şimendifer” olarak açıklanmıştır; amaç yurdu demir ağlarla örmektir. Ekonomik güç bunu karşılayacak durumda değildir, bu nedenle yabancı şirketlerle anlaşma zemini araştırıldıysa da sonuç alınamamıştır. 1924 yılında Ankara-Sivas, Samsun-Sivas ve Fevzipaşa- Diyarbakır, 1925’te Kütahya-Balıkesir ve Filyos-Irmak, 1926’da Ulukışla- Kayseri, 1933’de Yolçatı-Elazığ, Afyon-Burdur, Sivas-Erzurum ve Malatya- Çetinkaya, 1934’te Bozanönü-Isparta, 1937’de ise Diyarbakır-Kurtalan hatları yapımı başlamıştır. 1924-1938 arası devlet bütçesinden yapılan demiryol hattı 3302 kilometredir. Devlet eliyle inşa edilen yeni demiryollarına paralel olarak, imtiyazlı demiryollarının millileştirilmesi işleri de büyük bir hızla hayata geçirilmiştir. 1928’de Anadolu Hattı (Ankara-Eskişehir- Afyon-Ulukışla hattı), 1929’da Mersin-Tarsus-Adana hattı, 1931’de Samsun-Çarşamba ile Bağdat hattının Adana-Fevzipaşa kısmı ve Mudanya- Bursa demiryolu hatları, 1934’te İzmir-Kasaba ve Manisa-Bandırma demiryolu hatları, 1935’te İzmir-Aydın Demiryolu Şirketi, 1937’de Ereğli Şirketi ve Şark Demiryolları satın alınmıştır. Cumhuriyet döneminde ilk uzun vadeli iç borçlanma 1933 yılında Ergani-Fevzipaşa-Diyarbakır ve 1934 yılında Sivas-Erzurum hatları için yapılmıştır. 1923 yılında 1.9 milyon yolcu taşıma 1935 yılında 11.5 milyona; 1923 yılında 313 bin ton olan yük taşıma 1935 yılında 1.975 bin tona ulaşmıştır.1929 yılında altyapı tesisleri kurulmaya başlamış, 1942 yılında Ankara Demiryol Meslek Lisesi açılmıştır (1974 yılında kapatılmıştır.) Ülkemde demiryolu inşasında ilk yerli müteahhitler Samsun sahil hattını inşa eden Namlızadeler ve Samsun-Erzurum, Sivas-Erzurum ve Afyon-Dinar hattını, 1012 kilometrelik demiryolunu bir yıl gibi kısa bir sürede tamamlayan Mehmet Nuri Demirağ ‘dır. 1926 yılında 4459 km olan demiryol ağı 1930 yılında 5639, 1935 yılında ise 6639 km seviyesine ulaşır ve tüm yurda yayılır. Atatürk bu durumu “Türk bilgişi, Türk sermayesi, Türk müteahhidi, Türk işçisi ile Demiryolları” olarak açıklar.
Otoyol km maliyeti 12 milyon dolar, çift hatlı elektrik sinyalli 1 km demiryol maliyeti 4 milyon dolar; demiryol kullanım ömrü otoyoldan çok daha uzun (30 yıl); taşıma maliyeti de demiryolunda çok daha ucuz ve daha güvenilirdir.1948 Marshall anlaşmaları karayolunu esas alır ,1960 sonrası kalkınma planlarındaki demiryol hedefleri asla tutmaz , 1950-80 arası yılda sadece 30 km demiryolu yapılır, 1980 ortasından 1990 ortasına kadar otoyollara ayrılan bütçe 2 milyar dolardır; bu dönemlerde demiryolu yük taşımacılığında da hep gerilere düşer. Bu dönemde bir otoyol inşaatı incelemesinde rahmetli Turgut Özal’ın “karayolu özgürlüktür, demiryolunu komünistler sever” sözü de tarihte yerini almıştır maalesef.
Demiryolunun tekrar atılım yılları 2002 yılından itibarendir. 58 milyar dolar yatırımla 2002 yılında 10 bin 948 kilometre olan demiryolu uzunluğu 2023 yılında 13 bin 919 kilometreye ulaştı. Hızlı tren ağı 2251 km ‘dir. 3776 km uzunluğunda yeni demiryolu hat inşası devam etmektedir.
Bizim kuşak hatırlar, gençler bilmezler. 1990’lı yıllarda Ankara-İstanbul hızlı tren hayali ve efsane Ayaş Tüneli vardı gündemimizde. Hattın inşasında en büyük engel Ayaş Tünelidir ve sürekli yatırım gündemindedir. 1993 yılında Demirel rahmetli Cumhurbaşkanı olduğunda gazeteci Fatih Altaylı “Ankara-İstanbul hızlı treni projesini takip eden bir Demirel vardı artık o Cumhurbaşkanı oldu” (devir icracı Başbakan devri) yazısını yazar. Devlet Demiryol yetkilileri kendisini davet ederek ham proje güzergahının bilgisini verirler, Ayaş Tüneli Ankara-İstanbul olası hızlı tren güzergahında değildir. Şaşırır elbette ve Ayaş Tüneli’nin niçin yapıldığını sorar ve gerçek ortaya çıkar “Tünelin yapım nedeni Demirel ile yüklenici iş adamının samimiyetidir ve bittiğinde köylüler içine koyun koyabileceklerdir üşümesinler diye.
Eskilerden bir anı ile ülkemdeki demiryolu gelişimini paylaştım, maalesef bu konuda da o kadar yatırımsız ve hatalı yatırımlı yıllarımız var ki. Ülkem akılcı yatırımları bir kuruş boşa götürmeden gerçekleştirsin ve asla engellenemesin.
Yorum Yazın
E-posta hesabınız sitede yayımlanmayacaktır. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişdir.