KOVİD-19’UN EKONOMİK BİLANÇOSU

Dünya genelinde büyük bir karmaşaya sebep olan ve olağanüstü önlemleri gerektiren Kovid-19 salgını, başta toplum sağlığı olmak üzere ekonomik aktiviteler ile beşeri ve sosyal hayatı olumsuz etkilemiştir. Başladığı günden itibaren bulaş oranının sürekli artışı, ani ve beklenmedik ölümler ile toplumdaki panik havası, tüm dünya ekonomilerini de durma eşiğine getirmiştir. Devletler, bir yandan toplum sağlığını koruma, hastalığın bulaşmasını önleme ve aşı arayışlarına yönelirken bir yandan da salgının en çok etkilediği ekonomik hayatı canlandırma ve gelir kayıplarını telafi etme anlamında birçok teşvik ve destekleme paketleri açıklamışlardır.

Salgınının ülke ekonomilerinde oluşturduğu tahribatlar, bir yandan kamu harcamalarının artırılması ile bir yandan da vergi oranlarında yapılan indirimlerle giderilmeye çalışılmıştır. Bunun sonucu olarak da, bütçe açıkları pandemi öncesi dönemlere göre hızla artırmış ve kamu maliyesi olumsuz yönde etkilenmiştir. Bu kapsamda; ülkemizde, salgının ekonomi üzerindeki olumsuz etkilerinin azaltılması amacıyla alınan tedbirlerin ve verilen desteklerin ekonomik büyüklüğü, 2021 yılının Ağustos ayı itibariyle 705,5 milyar TL’ye ulaşmıştır. Gayrisafi Yurtiçi Hasılanın (GSYİH) yaklaşık %10’una isabet eden bu maliyet ise “Merkezi Yönetim Bütçesinden, İşsizlik Sigortası Fonundan, Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışmayı Teşvik Fonu ile Kullandırılan ve Ertelenen Kredilerden” karşılanmıştır.

Kovid-19 döneminde ekonomiyi canlandırma maksadıyla gündeme gelen vergisel teşvikler, toplumun her kesimini ilgilendirmesi ve satın alınan mallar ile yararlanılan hizmetlerin fiyatlarına doğrudan yansıması sebebiyle göze ilk çarpan mali desteklerdendir. Bütçe gelirinin %85’ini vergilerin oluşturduğu ülkemizde, çeşitli mal ve hizmetlerdeki vergi indirimleri sebebiyle ciddi tutarlarda vergi gelirinden vazgeçilmiştir. Belirli sektörlerde yapılan KDV oran indirimleri ile 25,2 milyar TL, işyeri kiraları üzerindeki gelir vergisi stopaj oranının %20’den %10’a çekilmesi ile 3,6 milyar TL, TL cinsinden yatırımların teşvik edilmesi amacıyla Türk Lirası cinsi ürünlere yönelik gelir vergisi tevkifat oranlarında indirim yapılmasıyla da 17 milyar TL vergi gelirinden vazgeçilmiştir.

Tüketicinin kullandığı petrol ürünlerinde (motorin, benzin, LPG) uluslararası fiyatlar ve döviz kuru değişiminden kaynaklı maliyet artışının, bu ürünlerin özel tüketim vergisinden karşılanmasını ve pompa fiyatlarının sabit kalmasını sağlayan “eşel-mobil” sistemi uygulaması sonucunda sadece 2021 yılı için 46 milyar TL’lik KDV ve ÖTV gelirinden feragat edilmiştir. Tütün ürünlerinde uygulanan ÖTV’nin nispi oranının %67’den %63’e indirilmesi ve tütün mamulleri ile alkollü içkilerde maktu vergi tutarlarının artırılmaması sonucu 2021 yılında hesaplanan vergi kaybı ise 10 milyar TL’nin üzerindedir. Otomotiv sektöründeki fiyatların aşağı yönlü hareketi hedeflenerek motorlu taşıtlardaki ÖTV matrahlarının güncellenmesi sebebiyle de 2021 yılının geri kalan kısmında 340 milyon TL gelir kaybı oluşacağı tahmin edilmektedir.

Esnafa hibe ödemelerinden (gelir, kira, ciro ve yeni hibe dahil) 2,5 milyonun üzerinde kişi faydalanmış olup verilen destek tutarı 9 milyar TL’yi bulmuştur. 3 milyonu aşkın kişinin faydalandığı “nakdi ücret desteğinin” ekonomik büyüklüğü 14 milyar TL’ye, 3,8 milyona yakın kişinin faydalandığı “kısa çalışma ödeneğinin” tutarı 36,7 milyar TL’ye, 1,5 milyona yakın kişinin faydalandığı “işsizlik ödeneği” desteğinin toplamı tutarı ise 7,3 milyar TL’ye ulaşmıştır. Bununla birlikte; kısa çalışma ve ücretsiz izin uygulamasının SGK primlerine etkisinin ekonomik büyüklüğü ise 28,9 milyar TL olarak hesaplanmıştır.

Vergi ve sosyal güvenlik prim ertelemesi uygulamasının oluşturduğu mali yük 70,2 milyar TL olup uygulamanın finansman maliyeti ise 4 milyar TL’dir. Ayrıca, pandemi dönemi kullandırılan kredilere bakıldığında; kurumsal krediler ile bireysel tüketici kredileri de hesap edildiğinde 9 milyonu aşkın kişiye/kuruma kullandırılan kredilerin ekonomik büyüklüğü ise 300 milyar TL’yi aşmıştır.

Kovid-19 salgınının ekonomiye etkilerinin azaltılması amacıyla ülkemizde uygulanan bir kısım teşvik ve destek uygulamalarına yer vererek bunların ülkemiz ekonomisinde ne denli yer teşkil ettiğini incelemeye çalıştık. Pandemi sürecinde ülkemizde meydana gelen depremler, orman yangınları, seller gibi doğal afetler ile ülke içi ve dünya genelinde yaşanan ekonomik dalgalanmalar, hanehalkı ve işletmeler üzerinde salgın sebebiyle oluşan tahribatı artırmış olup 2021 yılının ikinci çeyreğinden itibaren hızlanan aşılama çalışmaları, salgının şiddetindeki azalış ve pandemi kapsamındaki kısıtlamaların kaldırılması ile ekonomik faaliyetlerde eskiye nazaran düzelmeler yaşanmaya başlamıştır.

Saygılarımla…