Ramazan Orucu ve kavramlar

Ramazan-ı Şerif ayına Şehr-i Sıyam (oruç ayı) denir. Ramazan bayramına da, imsak’a son verileceği için İd'-i Fıtır (İftar bayramı) denilir. Bayram anlamına gelen İd'ın çoğulu, A'yad'dır.

            Savm: Kur’an-ı Kerim’de türevleriyle birlikte 14 âyette geçmektedir. En çok geçen şekli "siyam" olup 8 âyette kullanılmaktadır. "Savm" ve "sıyâm" filolojik anlamlarıyla "yeme, konuşma ve yürüme gibi fıilerden el çekmek, yani bırakmak demektir."(1)

Oruç, Farsça'daki rûze kelimesinin Türkçeleşmiş şeklidir. Arapça'sı savm ve sıyâmdır. Savm kelimesi Arapça'da "bir şeyden uzak durmak, bir şeye karşı kendini tutmak, engellemek" anlamında kullanılır.

Fıkıh terimi olarak ise, imsak vaktinden iftar vaktine kadar, bir amaç uğruna ve bilinçli olarak, yeme içme ve cinsel ilişkiden uzak durmak demektir.

İmsak, Arapça'da, "kendini tutmak, engellemek" anlamına gelir. Orucun temel unsuru da (rükün) bu anlamdır. İmsak vakti tabiri, dilimizde, oruç yasaklarından (yeme içme ve cinsel ilişki) uzak durma vaktinin başlangıcı anlamında kullanılır. İmsak vakti, tan yerinin ağarması (fecr-i sâdık; ) vakti olup, bu andan itibaren yatsı namazının vakti çıkmış, sabah namazının vakti girmiş olur; bu vakit aynı zamanda sahurun sona erip orucun başlaması vaktidir.

Oruç da namaz gibi vakti ve şekli belirlenmiş, bedenle yapılan ibadetlerdendir. Kur'an-ı Kerim, orucun Ramazan ayında tutulması gerektiğini belirtmektedir.(2) Yine namaz ibadetinde olduğu gibi oruç da önceki dinlerde farz kılınmıştır:

"Ey inananlar! Oruç sizden öncekilere farz kılındığı gibi, Allah'a karşı gelmekten sakınmanız için size de sayılı günlerde farz kılındı"   (3)

Âyette geçen "Allah'a karşı gelmekten sakınmanız için" ifadesiyle orucun, insan nefsini eğitmesine dikkat çekilmektedir.

            İslam dininde oruç, fecirden akşama kadar devam eder. Yeme-içme ile kadın-erkek ilişkisinden uzak durmak şeklindedir ve tamamen ruhî maksatlarladır. Bu nedenle olmalı ki Kur'an-ı Kerim'de oruç tutan erkekler, "sâihûn"(4) ve oruç tutan kadınlar da "sâihât"(5) sıfatıyla nitelenmişlerdir. Kelime olarak seyahat eden erkekler ve seyahat eden kadınlar anlamına gelen bu niteleme, muhtemelen madde aleminden mana âlemine seyahati anlatmak içindir.

Farz olan Ramazan Orucu, Ramazan ayında tutulur. Diğer zamanlarda tutulan oruçların adı ve hükmü değişir.

“Sizden hasta olan veya yolculukta bulunan kimse (tutamadığı günlerin) sayısınca diğer günlerde tutar. Oruca güçlükle dayananların oruç yerine, bir yoksulu doyuracak kadar fidye vermeleri gerekir; kim içinden gelerek, daha çok iyilik yaparsa, bu kendisi için daha iyi olur. Eğer bilirseniz, oruç tutmanız sizin için daha hayırlıdır."(6)

Yüce Allah, Kur'an-ı Kerim'in, oruç ayı olan Ramazanda indirildiğini belirtmektedir ki, Kur'an'ın indiği Kadir gecesi bu aydadır ve bu gece bin aydan daha hayırlıdır. Bu konuda verilmiş olan bu bilgiler, oruç ibadeti için neden Ramazan ayının seçildiğinin bir gerekçesidir.

Oruç ibadeti, kameri yıla göre düzenlendiğinden şemsi yıla göre her yıl, 11 veya 12 gün daha önce gelmektedir. Böylece normal bir ömür süren kişi, bütün mevsimlerde iki defa oruç tutmuş olmaktadır.

"Ey inananlar sizden öncekilere yazıldığı gibi (günahlardan) korunmanız için sizin üzerinize de oruç yazıldı." (7) Âyette geçen "ittikâ" olgusu bu ibadet sayesinde (değer ölçülerine) karşı çıkmaktan sakınmayı ifade eder. Çünkü oruç ibadeti arzuların (güdülerin) direncini kırar, isyana sebep olabilecek motivleri etkisizleştirir. (8)

DİPNOTLAR

(1)   İbn Manzûr, a.g.e., XIII, 351, krş. Jeffery, a g.e., s. 201, 202.

(2)   2/Bakara, 185

(3)   2/Bakara, 183

(4)   bk. 9/Tevbe, 112

(5)   bk. 66/Tahrim, 5

(6)   2/Bakara, 184

(7)   2/Bakara,183

(8)   Mehmet BAYRAKDAR,  İslâm İbadet Fenomenolojisi, Ankara, 1987, s.ll.