SERBEST MESLEK KAZANCINA VERGİSEL BAKIŞ

1136 Sayılı Avukatlık Kanunu’nda avukatlık, bir kamu hizmeti ve serbest meslek olarak belirtilmiştir. 193 Sayılı Gelir Vergisi Kanunu’nda ise serbest meslek faaliyeti, “sermayeden ziyade şahsi mesaiye ilmi veya mesleki bilgiye veya ihtisasa dayanan ve ticari mahiyette olmayan işlerin işverene tabi olmaksızın şahsi sorumluluk altında kendi nam ve hesabına yapılmasıdır.” Şeklinde tanımlanmıştır. Serbest meslek faaliyetleri ile iştigal edilmesi sebebiyle elde edilecek gelir, serbest meslek kazancı olmakta ve serbest meslek faaliyetlerini mutat meslek olarak ifa eden mükellefler de serbest meslek erbabı olarak adlandırılmaktadırlar. Mutat meslek tabiri ise geçimin sağlandığı esas uğraş alanı olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu sebeple serbest meslek faaliyeti ile uğraşan her kişi serbest meslek erbabı olmamakta, ilgili faaliyetleri “esas faaliyet/geçimin idame ettirildiği faaliyet” olarak yürüten mükellefler serbest meslek erbabı olmaktadırlar.

Serbest Meslek Kazancı ile Ücret Ayrımı

Kendi adına ve hesabına mesleki bilgi ve uzmanlığını şahsi sorumluluk altında yürüten avukat, mali müşavir, noter, doktor, mimar, yazar, ressam gibi kişilerin elde ettikleri kazançlar serbest meslek kazancı olarak kabul edilmektedir. Bu noktada önemli olan husus; faaliyetlerin şahsi sorumluluk altında ve kendi nam ve hesabına yapılmasıdır. Bir işverene tabi ve bir işyerine bağlılık arz edecek şekilde, işverenin emir ve talimatları doğrultusunda görev ifa edilmesi, ilgi mükelleflerin işçi statüsüne gelmesine ve elde ettikleri gelirlerin de ücret olmasına yol açacaktır. Örneğin; bir yeminli mali müşavirin kendi ofisinde mesleki bilgi ve uzmanlığını kullanarak şahsi sorumluluk altında mali danışmanlık hizmeti vermesi sebebiyle elde edilecek kazanç serbest meslek kazancı olacak; aynı yeminli mali müşavirin bir şirket bünyesinde belli bir mesai ve talimat ile mali danışmanlık yapması ise bu kişiyi şirket personeli konumuna getireceğinden elde edilecek gelir de ücret olacaktır. Bu sebeple ilgili mesleklerin yürütülmesinin her hal ve şartta serbest meslek faaliyeti olduğunu söyleyemeyiz.

Vergisel Yükümlülükler

Öncelikle, işe yeni başlayan serbest meslek erbapları, işe başladıkları günü izleyen on gün içinde bu durumu -elektronik ortamda ya da kâğıt ortamında- bağlı oldukları vergi dairesine bildirmek zorundadırlar. Bu zorunluluğa uyulmaması halinde Vergi Usul Kanunu uyarınca birinci derece usulsüzlük cezası kesilmektedir. Serbest meslek kazancı elde eden mükellefler tarafından “Defter-Beyan” sisteminin kullanılması ve kayıtların bu ortamda tutulması, muhafazası ve defterlerin bu kayıtlar üzerinden oluşturulması, beyan ve bildirimler ile belgelerin bu sistem aracılığıyla düzenlenmesi gerekmektedir. Serbest meslek erbabı mükellefler, mesleki faaliyetlerine ilişkin tüm tahsilatları için iki nüsha “Serbest Meslek Makbuzu” düzenlemek ve bir nüshasını müşteriye vermek zorundadır. Ayrıca, 509 sıra No.lu Vergi Usul Kanunu Genel Tebliği uyarınca düzenlenmesi gereken serbest meslek makbuzları, 01/06/2020 tarihinden itibaren elektronik serbest meslek makbuzu (e-SMM) olarak düzenlenecektir. Serbest meslek erbapları tarafından vergiden muaf esnafa yaptırılacak işler veya bu kişilerden satın alınacak emtialar için de gider pusulası düzenlenmesi gerekmektedir.

Yıllık Beyanname Verilmesi

Serbest meslek erbapları, bir takvim yılı içerisinde tahsil ettikleri hasılatlarından, katlandıkları giderleri düştükten sonra kalan tutarları, takip eden yıl beyan etmektedirler. Bununla birlikte; yürütülen serbest meslek faaliyetleri sonucu kazanç elde edilmese de, zarar dahi elde edilse ilgili serbest meslek erbapları tarafından “defter-beyan sistemi” üzerinden yıllık gelir vergisi beyannamesi verilmesi gerekmektedir. 2021 takvim yılına ilişkin yıllık gelir vergisi beyannamesi ise şuan içinde bulunduğumuz Mart ayının son gününe kadar verilmeli ve beyanname üzerinden hesaplanan gelir vergisinin ilk taksitinin bu süre içerisinde, ikinci taksitinin de 1 Ağustos tarihine kadar ödenmesi gerekmektedir. Yıllık beyanname üzerinden hesaplanan gelir vergisinden, dönem içerisinde yürütülen faaliyetler sebebiyle serbest meslek erbaplarından tevkif edilen gelir vergileri ile ödenmiş olması kaydıyla geçici vergiler mahsup edilebilmektedir.

Beyanname Üzerinde İndirim İmkanı

Beyanname veren serbest meslek erbabı mükellefler tarafından dönem içerisinde katlanılan eğitim harcamaları, hayat ve şahıs sigortaları, yardım kampanyalarına yapılan ödemeler, sponsorluk ödemeleri ile bağış ve yardımlar sebebiyle ödenen tutarlar, çeşitli şartların sağlanması halinde yıllık beyanname ile bildirilen gelirden indirim konusu yapılabilmektedir.

Bununla birlikte; kendisi veya bakmakla yükümlü olduğu kişiler arasında engelli bulunan serbest meslek erbapları, vermiş oldukları yıllık gelir vergisi beyannamelerinde beyan ettikleri matrahtan, engellilik durumlarına göre 4.560 TL (%40 ve üzeri engel durumu), 10.320 TL (%60 ve üzeri engel durumu) ve 18.000 TL (%80 ve üzeri engel durumu) indirim imkanından da faydalanarak daha düşük tutarda gelir vergisi ödeme imkanına sahiptirler.